Qaraciyər böyüməsi qaraciyərin normal ölçüdən böyük olması halıdır ki, adi ultrasəs müayinələri zamanı aşkar edilə bilər. Bədənin ən böyük daxili orqanı olan qaraciyərin orqanizmdə bir çox mühüm funksiyaları vardır, o cümlədən qida maddələrini tikinti bloklarına ayırmaq, onları saxlamaq və bədəndən zərərli tullantıları çıxarmaq. Buna görə də, qaraciyərdə baş verən hər hansı bir xəstəlik bədənin gündəlik funksiyalarını yerinə yetirmək qabiliyyətinə böyük bir maneə təşkil edir.
Qaraciyər böyüməsi nədir?
Qaraciyərin normal ölçüsündən artıq böyüməsi qaraciyər böyüməsi adlanır. Qaraciyərdə bu artım adətən qaraciyər xəstəliyi səbəbindən baş verir. Qaraciyərin böyüməsi nəticəsində orqan zədələnir və öz funksiyalarını tam yerinə yetirə bilmir.
Qaraciyərin yağları həzm etmək, karbohidratları qlikogen şəklində saxlamaq, infeksiyalarla mübarizə aparmaq, bəzi hormonlar və zülal növlərini istehsal etmək, qanın laxtalanmasını təmin etmək, dərman və toksinləri metabolizə etmək və orqanizmdən xaric etmək kimi bir çox mühüm funksiyaları olduğu üçün bütün qaraciyər xəstəliklərində olduğu kimi qaraciyər böyüməsində də bu funksiyalar tam yerinə yetirilmədiyinə görə ciddi problemlər yarana bilər.
Müalicə prosesini planlaşdırmaq üçün ilk növbədə qaraciyərin böyüməsinə səbəb olan problem dəqiq müəyyən edilməlidir. Check-up skanları ilə qaraciyərin müntəzəm monitorinqi də bu səbəbi tapmağa kömək edir. Əgər check up necə edəcəyinizi düşünürsünüzsə, xəstəxanaya növbə ala və qaraciyərinizi mütəmadi olaraq yoxlatdıra bilərsiniz.
Qaraciyər böyüməsinin əlamətləri hansılardır?
Qaraciyərdə genişlənmə yüngül və ilkin mərhələdədirsə, xəstələrdə heç bir simptom yaratmaya bilər. Qaraciyər böyüməsinin bu səviyyəsi adətən fərqli bir səbəblə aparılan ultrasəs müayinəsində təsadüfən aşkar edilir. Xəstəliyin mərhələsi irəlilədikcə və qaraciyər artımının miqdarı artdıqca xəstəlik bəzi əlamətlərlə özünü göstərməyə başlayır. Bu əlamətlər adətən qaraciyərin böyüməsinə qeyri-sağlam qidalanma və piylənmədən başqa fərqli bir qaraciyər xəstəliyi səbəb olduqda baş verir. Bunlardan ən çox yayılmışları aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
- Qarın ağrısı
- Qaşınma
- Sarılıq (dəri və göz ağlarının sararması)
- Yorğunluq və yuxululuq
- Əzələ ağrıları
- Bulantı və qusma
- Qarın boşluğunda palpasiya olunan kütlə
- İştahsızlıq və kilo itkisi
- Ayaqların və topuqların şişməsi (bədəndə şişkinlik)
- Bədənin müəyyən hissələrində yaranan çürüklər
- Qarın şişməsi (turşu əmələ gəlməsi)
Yuxarıda göstərilən əlamətlər qaraciyərin böyüməsi və digər qaraciyər xəstəliklərində görünə bilən ümumi simptomlardır. Qaraciyər xəstəliklərinin belə əlamətlərlə özünü büruzə verməsi də xəstəliyin ciddi həddə çatmasının göstəricisi sayıla bilər. Bu səbəbdən yuxarıda qeyd olunan əlamətlərdən biri və ya bir neçəsi olan şəxslər mütləq səhiyyə müəssisələrinə müraciət etməli və ətraflı müayinədən keçməlidirlər.
Səbəbləri nələrdir?
Qaraciyərin böyüməsi (hepatomeqaliya) adətən qaraciyər toxumasının lazım olduğu kimi işləmədiyini göstərən bir sağlamlıq problemidir. Bu vəziyyətin formalaşmasında bir çox amillər rol oynaya bilər. Bunlardan bəziləri bunlardır:
- Qaraciyər xərçəngi və müxtəlif toxuma və orqanlardan qaraciyərə metastaz vermiş xərçəng növləri
- Qaraciyərin yağlanması
- Konjestif ürək çatışmazlığı və digər ürək xəstəlikləri
- Qaraciyəri qidalandıran və qanı qaraciyərdən uzaqlaşdıran qan damarlarında tıxanma və stenoz
- Alkoqol və ağır narkotik istifadəsi nəticəsində qaraciyərin zədələnməsi və yara əmələ gəlməsi
- Viral hepatit viruslarının, xüsusilə hepatit A, B və C-nin səbəb olduğu qaraciyər infeksiyaları
- Siroz
- Qaraciyərdə meydana gələn qaraciyər kistləri
- Bədəndə dəmir və mis kimi mineralların həddindən artıq yığılması səbəbindən inkişaf edən hemokromatoz və Wilson xəstəliyi kimi vəziyyətlər.
- Öd kisəsi xəstəlikləri
Yuxarıda göstərilən səbəblərdən başqa, bəzi şəxslərdə qaraciyər böyüməsi xəstəliyinin inkişaf riski digər şəxslərə nisbətən daha yüksəkdir. Otoimmün xəstəliyi, iltihablı bağırsaq xəstəliyi, xroniki qaraciyər xəstəlikləri, oraq hüceyrə xəstəliyi və ürək-damar xəstəlikləri olan insanlar və bu xəstəlikləri olan ailə üzvləri olan insanlarda qaraciyər böyüməsi riski daha yüksəkdir. Bundan əlavə, piylənmə problemi olan, spirtli içki qəbul etmək vərdişi olan və malyariya riski olan ölkələrə səyahət edən şəxslərdə qaraciyər böyüməsi riski yüksək olduğundan daha tez-tez yoxlanılmalıdır.
Qaraciyər böyüməsini necə təyin etmək olar?
Qaraciyərin böyüməsini göstərən əlamətlərlə səhiyyə müəssisələrinə müraciət edən xəstələrdə qaraciyər xəstəliklərinin olub-olmadığını müəyyən etmək üçün zəruri müayinələr və diaqnostik testlər aparılır. Bu xəstələrdə əvvəlcə ətraflı anamnez alınmalı, həyat tərzi və vərdişləri soruşulmalı, müntəzəm istifadə edilən dərmanlar öyrənilməlidir. Daha sonra həkim qaraciyərin olması lazım olduğundan daha böyük olub olmadığını müəyyən etmək üçün fiziki müayinə aparır.
Eyni zamanda, əgər varsa, palpasiya olunan ölçüdə qaraciyər kütlələri də aşkar edilə bilər. Müayinə zamanı qaraciyər ölçüsünün olması lazım olandan daha böyük olduğu müəyyən edilərsə, bəzi qan analizləri istənilir və əsas xəstəlikləri təyin etmək üçün tibbi görüntüləmə üsullarından istifadə edilir. X-ray, CT (kompüter tomoqrafiya) taraması, radio dalğaları və maqnit qüvvələrindən istifadə edərək MRT (maqnit rezonans) müayinələri və ultrasəs səs dalğalarından istifadə edən ultrasəs görüntüləmə bu məqsədlə istifadə edilən tibbi görüntüləmə üsullarıdır.
Öd yollarında hər hansı bir problemin olmasından şübhə varsa, ERCP üsulu ilə bu kanalların görüntüləri əldə edilə bilər. Qaraciyərdə piylənmə və ya qaraciyərdə hər hansı bir şiş aşkar edilərsə, lazımi araşdırmaların aparılması üçün qaraciyər biopsiyası aparıla və müvafiq ərazidən kiçik bir nümunə götürülərək müayinə üçün müvafiq laboratoriyalara göndərilə bilər. Bütün bu müayinə və analizlər nəticəsində qaraciyər böyüməsi diaqnozu qoyulan şəxslərdə xəstəliyə səbəb olan faktorlar müəyyən edildikdən sonra qaraciyərin daha çox zədələnməsinin qarşısını almaq üçün dərhal lazımi müalicəyə başlanılmalıdır.
Qaraciyər böyüməsini necə müalicə etmək olar?
Qaraciyər böyüməsinin müalicəsi üçün prosesin necə planlaşdırılması və hansı müalicə üsullarının tətbiq ediləcəyi; əsas xəstəliyin növü, xəstənin yaşı, cinsi və ümumi sağlamlıq vəziyyəti kimi bir çox faktoru qiymətləndirərək həkim tərəfindən təyin edilir. Qaraciyər çatışmazlığı və hepatit infeksiyaları zamanı adətən farmakoloji müalicə (dərman müalicəsi) tətbiq edilir.
Qaraciyərdə aşkarlanan və biopsiya nəticəsində bədxassəli olduğu müəyyən edilən şişlər üçün kimyaterapiya, radioterapiya və cərrahi əməliyyatlar aparılır. Qaraciyər xərçənginin metastatik xərçəng olduğu müəyyən edilərsə, əlavə diaqnostik testlər aparılır və xərçəngin mənbəyi üçün müalicə planı təyin edilir. Lenfoma və leykemiya kimi xərçənglər diaqnozu qoyularsa, onlar üçün fərqli müalicə üsullarından istifadə edilir. Spirtli içki, siqaret və narkotik maddələrdən istifadə vərdişi olan xəstələrin bu vərdişlərini dərhal tərk etmələri təşviq edilməli, lazım gəldikdə bu mövzuda tibbi dəstək göstərilməlidir.
Qaraciyərin zədələnməsi geri dönməz və müalicə olunmazsa, qaraciyər transplantasiyası üçün lazımi prosedurlara başlanmalıdır. Hepatomeqaliya müalicəsi zamanı həyat tərzinin dəyişməsi və qidalanma da böyük əhəmiyyət kəsb edir. Qaraciyər böyüməsi problemi olan xəstələr qaraciyərə faydalı qidalarla zənginləşdirilmiş sağlam və balanslı pəhriz planına əməl etməlidirlər. Bunun üçün xəstələr indiki müalicələrinə əlavə olaraq dietoloqa da müraciət etməlidirlər. Piylənmə problemi olan və ya artıq çəkisi olan xəstələrdə uyğun qidalanma planı ilə xəstə ideal çəkisinə çatmalıdır. Mütəmadi olaraq idman etmək və siqaret çəkən mühitlərdən uzaq olmaq da xəstələrin diqqət etməli olduğu məsələlər arasındadır.
Əgər sizə qaraciyərin böyüməsi diaqnozu qoyulubsa və ya yuxarıda göstərilən simptomlardan bəziləri varsa, dərhal bir tibb müəssisəsinə müraciət etməli və qaraciyər xəstəlikləri üçün lazımi müayinə və diaqnostik testlərdən keçməlisiniz. Həkiminizin tövsiyə etdiyi müalicə planı çərçivəsində lazımi tədbirləri alaraq, erkən mərhələdə müalicə oluna və qaraciyərinizin geri dönməz zədələnməsinin qarşısını ala bilərsiniz.
