Kolonoskopiya həm diaqnostik, həm də terapevtik məqsədlər üçün həyata keçirilə bilən endoskopik bir prosedurdur. Qalın bağırsaq xərçəngi, bağırsaq xəstəlikləri və mədə-bağırsaq xəstəliklərinin yaranmasında təsirlidir. Xüsusilə qalın bağırsaq xərçənginin erkən aşkarlanması və diaqnostikasında mühüm yeri var.
Kolonoskopiya nədir?
Kolonoskopiya qalın bağırsaq və düz bağırsağı müayinə edən endoskopik bir prosedurdur. Prosedur zamanı zərurət yaranarsa qalın bağırsaqdakı poliplər çıxarıla və ya laboratoriyada müayinə üçün toxuma nümunəsi götürülə bilər. Anal kolonoskopiya həm diaqnostik, həm də terapevtik məqsədlər üçün həyata keçirilə bilər. Bağırsaq, ucunda işıq və kamera olan elastik bir boru ilə araşdırılır.
Kolonoskopiya proseduru niyə aparılır?
Mütəxəssis həkim bağırsaq simptomlarını araşdırmaq və qarın ağrısı, rektal qanaxma və ishal kimi halların səbəbini müəyyən etmək üçün kolonoskopiya tələb edə bilər. Bu mmüayinənin başqa bir səbəbi qalın xərçənginin müayinəsidir.
Kolonoskopiya hansı xəstəliklərdə aparılır?
Diaqnostik məqsədlər üçün: Bağırsaqdakı problemlərin diaqnozu üçün kolonoskopiya edilə bilər.
- Davamlı qarın ağrısı
- Rektal qanaxma
- Xroniki qəbizlik
- Səbəbi tapılmayan anemiya və ya dəmir çatışmazlığı
- Xroniki ishal
- Xərçəng
- Səbəbi bilinməyən kilo itkisi kimi simptomlar zamanı kolonoskopiya edilməlidir.
Bağırsaq xərçənginin müayinəsi: Şikayət olmasa belə, qalın bağırsaq xərçəngi və düz bağırsaq xərçənginin erkən diaqnozu üçün kolonoskopiya aparılmalıdır. 50 yaşdan yuxarı insanlara hər 5 ildən bir kolonoskopiya tövsiyə olunur. Kolonoskopiyanın tezliyi ailədə qalın bağırsaq və ya düz bağırsaq xərçəngi olan insanlar üçün fərqli ola bilər.
Polip yoxlanışı: Əvvəllər bağırsaq polip problemi olan insanlar mütəmadi olaraq kolonoskopiya müayinəsindən keçməlidirlər. Kolonoskopiya zamanı bağırsaq poliplərinin erkən diaqnozu və çıxarılması bağırsaq xərçəngindən qorunmağın ən vacib üsullarından biridir.
Müayinə necə aparılır?
Bu prosedurdan əvvəl bir hazırlıq prosesi var. Kolonoskopiyadan əvvəl proseduru həyata keçirəcək həkimə;
- Hamiləlik
- Ağciyər xəstəlikləri
- Ürək xəstəlikləri
- Diabet
- İstifadə olunan dərmanlar və ya dərman allergiyası haqqında məlumat verilməlidir.
Kolonoskopiyanın uğurlu olması üçün bağırsaqlar boş, yəni təmiz olmalıdır. Bunun üçün müxtəlif üsullar tətbiq oluna bilər. Bağırsaqlar düzgün təmizlənməməsi; kolonoskopiya proseduru zamanı lezyon və ya polip adlanan strukturların gözdən qaçmasına, kolonoskopiya prosedurunun uzanmasına (uzunmüddətli kolonoskopiya risklər gətirə bilər) və kolonoskopiyanın təkrarlanmasına səbəb ola bilər.
- Prosedurdan sonra rahat olmaq üçün açıq, rahat paltar geyinmək tövsiyə olunur.
- Başlamazdan əvvəl xəstəni sakitləşdirmək üçün sedativ və ağrıkəsicilər verilir.
- Prosedur zamanı xəstənin kürəyini açacaq kolonoskopik şalvar adlanan paltar geyilir.
- Lazım gələrsə, xəstənin bədəninə nəfəs, qan təzyiqi və ürək dərəcəsini izləmək üçün elektrodlar əlavə edilə bilər.
- Kolonoskopiya mövqeyi xəstəni müayinə masasına yan üstə qoymaq və dizlərini sinəsinə doğru çəkməklə əldə edilir.
- Kolonoskopiya mövqeyi alındıqdan sonra həkim kolonoskopu anusa daxil edir.
- Proseduru daha rahat etmək və daha aydın görüntü əldə etmək üçün həkim bağırsaqlara bir qədər hava yeridə bilər.
- Hər hansı anormal sahələr qeyd olunarsa, kolonoskopda xüsusi alətlə biopsiya aparılacaq. Eyni şəkildə, polip aşkar edilərsə, kolonoskopiyada xüsusi bir tel halqası ilə çıxarıla bilər.
- Kolonoskopiya cihazının ucunda kiçik bir video kamera var. Kamera görüntüləri xarici monitora göndərir ki, həkim kolonunuzun içini daha asan yoxlaya bilsin.
- Yaranan görüntülər qeydə alındıqda və prosedur tamamlandıqda, həkim kolonoskopu çıxarır.
Prosedur nə qədər vaxt aparır?
Kolonoskopiya proseduru 20 dəqiqə ilə 1 saat arasında davam edir. Bununla belə, xəstənin rahat kolonoskopiya olması üçün verilən sedativ dərmanların təsirindən çıxması 1-2 saat çəkə bilər. Bundan əlavə, yaxşı görüntü əldə etmək üçün bağırsaqlara vurulan havanın yaratdığı qaz və şişkinlik hissinin aradan qalxması 1-2 gün çəkir.
Kolonoskopiyanın faydaları nələrdir?
Kolonoskopiya xərçəng kimi ciddi bir xəstəliyin aşkarlanmasında və erkən diaqnozun qoyulmasında təsirlidir. Bundan əlavə, xərçəngə çevrilə bilən poliplərin çıxarılmasına da imkan verir. Bağırsaqda izah edilə bilməyən fərqləri aşkara çıxarmaq da kolonoskopiyanın faydaları arasındadır.
Prosedurdan əvvəl nələrə diqqət etməlisiniz?
Kolonoskopiyaya hazırlıq pəhrizi: Kolonoskopiya prosedurundan əvvəl bəzi pəhriz və ya maye məhdudiyyətləri ola bilər. Ancaq kolonoskopiyadan əvvəl bu növ qidalanmaya riayət edilib-edilməməsi xəstəyə görə dəyişə bilər. Xəstənin vəziyyətini qiymətləndirdikdən sonra həkim kolonoskopiya üçün pəhrizin zəruri olub-olmamasına qərar verir.
Kolonoskopiya pəhrizinin məqsədi lif buraxan yüksək lifli bitki qidalarından qaçınmaqdır. Lifli qidaların qəbulu qalın bağırsaq təmizlənməsində problemlər yarada bilər, çünki onlar çox pulpa buraxacaqlar.
Kolonoskopiyadan bir neçə gün əvvəl: Tam taxıllı qidalar, qoz-fındıq, toxum, quru meyvələr, qabıqlı və ya toxumlu meyvələr, makaron, noxud və quru lobya kimi qidalardan uzaq durmaq lazımdır. Aşağı lifli pəhrizə riayət etməyə diqqət yetirilməlidir. Kolonoskopiyadan bir gün əvvələ qədər; yumurta, qatıq, pendir və sakatat istisna olmaqla, qırmızı və ya ağ ət, balıq qəbul edilə bilər.
Kolonoskopiyadan bir gün əvvəl: Qatı qidalar qəbul edilməməlidir. Bunun əvəzinə su, çay və ya meyvə suyu qəbul edilə bilər. Qatıq kolonoskopiyadan əvvəl gündə bir və ya iki dəfə qəbul edilə bilər. Kolonoskopiya zamanı qanla qarışa biləcək qırmızı mayelərdən qaçınmaq vacibdir. Kolonoskopiyadan əvvəl gecə yarısından sonra heç nə yeyib içilməməlidir.
Axşam saat 18:00-dan sonra bağırsaqları təmizləmək üçün lazım olan dərmanlar həkimin tövsiyə etdiyi kimi qəbul edilməlidir.
Kolonoskopiya günü: Qatı və ya maye qida qəbul edilməməlidir. Kolonoskopiya zamanı sedativ anesteziya istifadə ediləcəyi üçün siqaret və tütün məmulatlarından çəkinmək lazımdır.
Kolonoskopiyaya hazırlıq dərmanları: Kolonoskopiya üçün bağırsaqları təmizləməyə kömək edən müxtəlif dərmanlar və üsullar var. Kolonoskopiya aparacaq həkim dərman və dozanı xəstəyə uyğun olaraq tənzimləyir.
Kolonoskopiya ilə qidalanma ilə yanaşı, bağırsaqları təmizləmək üçün; natrium fosfat, laksatiflər, makroqol, mannitol və polietilen qlikolun aktiv maddəsi olan dərmanlar kimi bir çox dərman istifadə olunur. Bu dərmanlar kolonoskopiyadan 4 saat əvvəl bitməlidir. Bu dərmanlarla yanaşı, lavman və bağırsaqların yuyulması (suvarma üsulu) kimi üsullarla da qalın bağırsaq təmizlənə bilər.
Prosedurdan sonra nələrə diqqət etməlisiniz?
- Kolonoskopiyadan sonra xəstə xəstəxana mühitində təxminən 1 saat istirahət edir. Xəstələr kolonoskopiyadan sonra həmin gün evə göndərilir.
- Xəstə sedativ olduğundan, onu müşayiət edəcək birinin olması vacibdir.
- Kolonoskopiya günündə avtomobil sürməməli, mühüm qərarlar qəbul etməməli və işə qayıtmamalısınız.
- Kolonoskopiyadan bir neçə saat sonra bağırsaqlarda hava səbəbiylə şişkinlik və qaz ağrısı hiss edə bilərsiniz. Gəzinti qaz ağrıları üçün yaxşı ola bilər.
- Ağır yük qaldırma və ya gərgin fəaliyyətlərdən çəkinmək lazımdır.
- Prosedurdan sonra nəcisinizdə az miqdarda qan görünə bilər. Ümumiyyətlə, kolonoskopiyadan sonra az miqdarda qan heç bir problem yaratmır. Ancaq qanaxma davam edərsə, həkimə müraciət edilməlidir.
- Gündəlik həyata qayıtmaq üçün 1 gün gözləmək lazımdır.
- Kolonoskopiyadan sonra normal qidalanma vərdişləri bərpa oluna bilər. Lakin biopsiya üçün toxuma çıxarılıbsa və ya kolonoskopiya zamanı polip çıxarılıbsa, həkim xüsusi pəhriz tövsiyə edə bilər.
- Kolonoskopiyadan sonra çoxlu maye içmək vacibdir.
Qan durulaşdırıcı dərmanlardan istifadə edən xəstələrdən bir müddət bu dərmanları qəbul etməyi dayandırmaq tələb oluna bilər. Ancaq həkim tövsiyəsi olmadan istifadə edilən hər hansı bir dərman dayandırılmalıdır.
Hansı yan təsirləri var?
Kolonoskopiyadan sonra baş verə biləcək bu simptomlara və ağırlaşmalara diqqət yetirin.
- Titrəmə və ya qızdırma
- Davamlı başgicəllənmə və ürəkbulanma
- Tualetə gedə bilməmək
- Nəcisdə qan
- Sinə ağrısı və ya ürək döyüntüsü
- Çoxlu rektal qanaxma
- Şiddətli qarın ağrısı və ya şişkinlik yaşayırsınız
- Qusma kimi problemlərlə qarşılaşsanız, həkiminizlə məsləhətləşməlisiniz.
Xüsusilə şiddətli qarın ağrısı, qızdırma, üşümə, ürəkbulanma və qusma kolon perforasiyasının simptomları ola bilər.
Kolonoskopiya haqqında tez-tez verilən suallar
Diabet xəstələri kolonoskopiyadan əvvəl hazırlıq dövründə nələrə diqqət etməlidirlər?
Diabetli xəstələrdə qan şəkərinin səviyyəsini saxlamaq vacibdir. Diabet xəstələri kolonoskopiyadan əvvəl bağırsaqların təmizlənməsi zamanı riayət olunan pəhrizə daha çox diqqət yetirməlidirlər. Qeyd edək ki, Kolonoskopiyadan bir gün əvvəl bərk qidalar qadağan edilsə də, maye qidalar qəbul edilə bilər. Qan şəkəri səviyyəsini saxlamaq üçün alma suyu və pulpasız portağal suyu kimi içkilər qəbul edilə bilər.
Kolonoskopiya nə qədər tez-tez təkrarlana bilər?
Bağırsaq xərçənginin erkən diaqnozunda kolonoskopiya çox vacibdir. Heç bir risk faktoru olmayan insanlar 45-50 yaşlarında müntəzəm kolonoskopiya müayinələrinə başlamalıdırlar. Ailəsində qalın bağırsaq xərçəngi olan risk qrupunda olan xəstələr daha erkən yaşda müntəzəm kolonoskopiya yoxlamalarına başlamalıdırlar. Təkrar kolonoskopiyanın tezliyi də prosedurun nəticələrindən asılı olaraq dəyişə bilər. Kolonoskopiya nəticələrində polip kimi hər hansı anormallıq görməyən xəstələrə hər 5 ildən bir təkrar kolonoskopiya müayinəsindən keçmələri tövsiyə olunur.
Qalın bağırsağın müayinəsinə mane olmaq üçün çoxlu polip varsa və ya bağırsaqlar tam təmizlənə bilmirsə, 1 il ərzində təkrar kolonoskopiya etmək faydalıdır.
Xoralı kolit və ya Crohn xəstəliyi kimi iltihablı bağırsaq xəstəlikləri olan insanlar üçün qastroenterologiya həkimi ilə məsləhətləşərək kolonoskopiya tezliyini müəyyən etmək vacibdir.
Kolonoskopiya ağrılı bir prosedurdurmu?
Prosedur zamanı xəstələr anesteziya və ya sakitləşdirici təsirə məruz qaldıqları üçün heç bir ağrı hiss etmirlər. Kolonoskopiyadan sonra xəstələr daha çox qaz ağrılarından şikayətlənirlər. Buna görə də prosedurdan sonra çoxlu maye qəbul etmək və gəzmək müsbət nəticə verir.
