Karbohidrat qəbul edən, mədə-bağırsaq və yemək borusu əməliyyatı keçirmiş insanlarda görülə bilən dempinq sindromu yeməkdən qısa müddət sonra ürəkbulanma, ishal və yorğunluqla özünü göstərə bilər. Dempinq sindromu, düzgün müalicə planı qurulmadıqda həyat keyfiyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edir.
Dempinq sindromu nədir?
Dempinq sindromu mədənin sürətlə boşalması nəticəsində yaranan, yeməkdən sonra hiss edilən ürəkbulanma, ishal və yorğunluqla xarakterizə olunan problemdir. Ağızdan qəbul edilən qidalar və içkilər mədədən onikibarmaq bağırsağa keçir. Bu keçid sürətlənirsə və yüksək karbohidrat tərkibi nazik bağırsağa tez çatırsa, dempinq sindromu yaranır. Bu problem mədə kiçiltmə əməliyyatı keçirən xəstələrdə yüksək səviyyədə sadə karbohidratlar istehlak edildikdə yarana bilər. Vəziyyət özofagus əməliyyatı keçirmiş insanlarda da inkişaf edə bilər.
Kliniki əhəmiyyətli dempinq simptomları xəstələrin təxminən 20 faizində piloroplastika və ya distal qastrektomiyadan sonra baş verir. 35 yaşdan kiçik və ya BMI <25 kq/m2 olan xəstələr, yaşlı və ya daha çox piylənmə olan xəstələrə nisbətən simptomatik olma ehtimalı daha yüksəkdir.
Dempinq sindromunun əlamətləri
Dempinq sindromunun simptomlarını erkən və ya gec olmaqla iki yerə bölə bilərik. Erkən simptomlar yeməkdən sonra 10-30 dəqiqə ərzində baş verir. Yeməkdən 10-30 dəqiqə sonra insanlar qarın ağrısı və ishal hiss edirlər. Gec dempinq sindromunun simptomları yeməkdən sonra 1-3 saat ərzində görünür.
Dempinq sindromu xüsusilə yemək süfrə şəkəri, yəni saxaroza və ya meyvə şəkəri, yəni fruktoza ilə zəngin olduqda baş verir. Adətən, erkən dempinq öz-özünə həll olur və 7-12 həftə ərzində yox olur. Simptomları aşağıdakı kimi sadalamaq mümkündür:
- Yeməkdən sonra şişkinlik, çox toxluq hissi
- Ürəkbulanma
- Qusma
- Qarın krampları
- İshal
- Bədəndə səpgilər
- Başgicəllənmə
- Zəiflik
- Sürətli ürək döyüntüsü
Gec dempinq sindromunun simptomları bunlardır:
- Tərləmə
- Bədəndə səpgilər
- Yorğunluq
- Başgicəllənmə
- Sürətli ürək döyüntüləri
- Zehni qarışıqlıq –
- Konsentrasiya itkisi
- Özündən getmək
- Titrəmək
Bəzi xəstələrdə dempinq sindromunun həm erkən, həm də gec əlamətləri ola bilər. Buna görə simptomlar görünən kimi həkimə müraciət edilməlidir. Bundan əlavə, bu simptomlar pəhriz dəyişiklikləri ilə idarə olunmaya bilər. Dempinq sindromu böyük miqdarda kilo itkisinə səbəb ola bilər. Bu səbəbdən həkim həmişə sizi yeni proqram yaratmağa istiqamətləndirir. Araşdırmaya görə, dempinq sindromu olan insanların təxminən 75 faizi erkən dempinq sindromu, təxminən 25 faizi isə gec dempinq sindromu yaşayır. Bəziləri hər ikisini yaşayır.
Dempinq sindromunun yaranma səbəbi
Dempinq sindromunda mədədəki qida və mədə şirələri nəzarətsiz və həddindən artıq sürətlə nazik bağırsağa doğru hərəkət edir. Bunun ən çox görülən səbəbi mədə əməliyyatlarıdır. Lakin dempinq sindromunun yalnız piylənmə əməliyyatlarından qaynaqlandığını söyləmək olmaz. Bundan əlavə, əməliyyat edilməsə belə, dempinq sindromuna səbəb ola biləcək problemlər ola bilər.
Bu əməliyyatları aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
Qastrektomiya: Mədənin bir hissəsinin və ya hamısının çıxarılmasını əhatə edən bir cərrahi əməliyyat növüdür. Mədə xərçəngində tətbiq edilir.
Gastrik bypass: Adətən həyati təhlükəsi olan morbid piylənməni müalicə etmək üçün həyata keçirilən əməliyyatdır. Bu, xəstələrin mədəsində qida qəbulunu məhdudlaşdırmağa kömək edən kiçik bir çanta yaradaraq arıqlamağa kömək edən bir əməliyyatdır.
Özofagektomiya: Bu cərrahi prosedurda özofagusun bir hissəsi və ya hamısı çıxarılır və yenidən qurulur. Özofagektomiya əməliyyatı özofagus xərçənginin müalicəsi üçün həyata keçirilir.
Diaqnozu necə qoyulur?
Mütəxəssis həkim dempinq sindromunun olub olmadığını müəyyən etmək üçün bəzi üsullardan istifadə edir. İlk növbədə mədə, bağırsaq və ya yemək borusunda əməliyyat olub-olmamasını soruşur. Sonra əlamətlər və simptomlar dinlənilir. Xəstəlik tarixi ilə yanaşı, bu simptomların nə qədər tez-tez yaşandığı soruşulur. Bundan əlavə, aşağı qan şəkərinin dempinq sindromu ilə əlaqəli olduğu düşünülür. Qlükoza (qan şəkəri) testi tələb olunur.
Bundan əlavə, bu qidaların mədədən nə qədər sürətlə keçdiyini ölçmək üçün qidaya əlavə edilən radioaktiv maddə ilə istehlak edilməsi istənilir. Bundan sonra bəzi görüntüləmə üsulları ilə qida hərəkətləri izlənilir. Həkim endoskopiya da təyin edə bilər. Bu, simptomlara səbəb ola biləcək müxtəlif tibbi problemlərin olub olmadığını müəyyən etmək üçündür. Bunların nəticələrinə görə dempinq sindromu diaqnozu qoyula bilər.
Sindrom necə müalicə edilir?
Erkən dempinq sindromu üç ay ərzində öz-özünə keçə bilər. Bu müddət ərzində pəhriz dəyişiklikləri simptomları aradan qaldıra bilər. Ancaq bəzən bu vəziyyət qidalanma dəyişiklikləri ilə düzəlmir. Bu vəziyyətdə həkim dərman və əməliyyat tövsiyə edə bilər. Dəri altına inyeksiya yolu ilə tətbiq olunan ishal əleyhinə dərmanlar qidanın bağırsaqlara sürətlə boşalmasını ləngidə bilər. Bunun mümkün yan təsirləri ürəkbulanma, qusma və müxtəlif mədə problemləri ola bilər. Kifayət qədər kalori istehlak edilməsini təmin etmək üçün pəhrizdə lazımi dəyişikliklər etdikdən sonra çəkiyə nəzarət etmək vacibdir. Ciddi kilo itkisi varsa, bu barədə həkimə məlumat verilməlidir.
Pəhriz dəyişikliyindən sonra simptomlar yaxşılaşmırsa, dərman qəbul etmək üçün həkimə müraciət etmək lazımdır. Dərmanlara və qidalanma dəyişikliklərinə cavab verməyən xəstələrdə cərrahi əməliyyatlar edilə bilər. Roux-en-Y mədə bypass əməliyyatı mədənin ölçüsünü kiçildən və insanın yeyə biləcəyi qida miqdarını məhdudlaşdıran arıqlama əməliyyatıdır. Bu, mədənin kiçik bir hissəsindən mədə kisəsi yaratmağı və birbaşa nazik bağırsağa birləşdirməyi əhatə edir. Adətən qarın boşluğunda kiçik kəsiklər ilə laparoskopik cərrahiyyə kimi icra edilir.
Dempinq sindromu olanlar bunlardan uzaq durmalıdır
Süfrə şəkəri, şərbətli, qazlı içkilər, meyvə şirələri və hazır qidalar kimi yüksək şəkərli qida və içkilərdən uzaq durmaq lazımdır. Süd məhsullarında laktoza simptomları pisləşdirə bilər. Lif qəbulu qidanın bağırsağa sürətlə boşalmasını ləngidir və kiçik bağırsaqda karbohidratların udulmasını gecikdirə bilər. Yüksək lif tərkibli qidalar istehlak edilməlidir. Alkoqol və siqaret istifadə edilməməlidir.
Dempinq sindromu haqqında yanlış bilinənlər
Ümumiyyətlə dempinq sindromunun səbəbinin yalnız piylənmə əməliyyatları olduğu bildirilir, lakin bu doğru deyil. Mədə xərçəngi üçün edilən qastrektomiya və ya özofagus xərçəngi üçün edilən özofagektomiya da dempinq sindromuna səbəb ola bilər.
Hansı qidalar uyğundur
Tərkibində yüksək lif, protein olan, yumurta, balıq, ağ ət, yulaf, brokoli və ispanaq olan qidalar istehlak edilməlidir. Zülallar və yağlar meyvə və tərəvəzlərlə birlikdə istehlak edilməlidir. Sadə karbohidratlardan qaçınmaq lazımdır.
Tez-tez verilən suallar
Dempinq sindromu pəhrizi nədir?
Dempinq sindromunda gündə üç böyük yemək yerinə beş-altı dəfə kiçik yemək yemək lazımdır. Yeməkdən 30-60 dəqiqə əvvəl heç bir şey içilməməlidir. Ən çox maye yeməklər arasında qəbul edilməlidir. Qırmızı ət, ağ ət, fıstıq yağı, kompleks karbohidratlar, daha çox protein ehtiva edən balıq, yulaf əzməsi və yüksək lifli təzə tərəvəzlər istehlak edilə bilər.
Dempinq sindromunun simptomlarını necə aradan qaldırmaq olar?
Dempinq sindromunun simptomlarını aradan qaldırmaq üçün bəzi qidalanma prosedurlarını tətbiq etmək lazımdır.
- Yemək yaxşı çeynəməlidir
- Yeməkdən yarım saat sonra uzanmaq lazımdır
- Ağ çörək, düyü və makarondan uzaq durmaq lazımdır
- Süddən qaçınmaq lazımdır
- Gündə 8 stəkan su içməlisiniz, lakin su yemək zamanı deyil, yeməklər arasında istehlak edilməlidir.
Dempinq sindromu üçün risk faktorları hansılardır?
Mədənin strukturunu dəyişdirən cərrahi əməliyyatlar dempinq sindromu riskini artıra bilər. Bununla belə, mədə xərçəngi və yemək borusu xərçəngi üçün edilən əməliyyatlarda dempinq sindromu riski də var. Bu əməliyyatları aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
– Mədənin bir hissəsinin və ya hamısının çıxarıldığı əməliyyatlar
– Piylənmənin müalicəsi üçün edilən cərrahi əməliyyatlar, xüsusən də mədə kiçiltmə əməliyyatı
– Qida borusu əməliyyatları
Dempinq sindromu hipoqlikemiyanın səbəbidirmi?
Hipoqlikemiya dempinq sindromunun əlamətləri arasındadır. Bu sindromu yaşayan insanlarda pilorik sfinkterin funksiyası pozula bilər və buna görə də bu qidalar tez nazik bağırsağa keçir. Qida maddələri bağırsaqda sorulduğunda insulin ifrazı artır və hiperqlikemiya baş verir. İnsulin artdıqda hipoqlikemiya meydana gəlir. Qan şəkəri yeməkdən sonra sürətlə yüksəlir və sürətlə düşür.
Dempinq sindromunun fəsadları hansılardır?
Dempinq sindromu mədə ilə bağlı cərrahi əməliyyatların ağırlaşmasıdır. Bu sindromla qida maddələrinin udulması ilə bağlı problemlər, B12 vitamini səbəbiylə anemiya, fol turşusu və ya dəmir çatışmazlığı, kalsiumun udulması ilə bağlı problemlər nəticəsində yaranan osteoporoz baş verə bilər.
Dempinq sindromu müalicəsindən sonra nə baş verə bilər?
Bir çox insanlarda bu problem qidalanma dəyişikliklərindən sonra həll olunur. Ancaq dərman müalicəsi alanlarda bəzi yan təsirlər yarana bilər. Bu yan təsirləri aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
- Aşağı qan şəkəri
- Öd kisəsində daşlar
- Yağlı, pis qoxulu nəcis
- İnyeksiya yerində ağrı
Dempinq sindromu ilə bağlı həkiminizdən nə soruşmalısınız?
Dempinq sindromu mütəxəssis həkim nəzarəti altında müalicə edilməli olan problemdir. Bu problemi həll etmək üçün həkimə verməli olduğunuz suallar aşağıdakı kimi ola bilər:
- Dempinq sindromu diaqnozunu təsdiqləmək üçün hər hansı testə ehtiyacım varmı?
- Hansı qida növlərinin lazım olduğunu müzakirə etmək üçün dietoloqla görüşə bilərəmmi?
- Pəhriz dəyişikliyi simptomlarıma kömək etmirsə, hansı dərmanı tövsiyə edirsiniz?
Dempinq sindromu ilə bağlı son araşdırmalar nə deyir?
Dempinq sindromu üçün yeni dərmanlar hazırlanır və klinik sınaqlarda sınaqdan keçirilir. İlkin nəticələr ümidvericidir, lakin daha çox sınaq tələb olunur.
