Endoskopiya üsulu olan ERCP, öd və mədəaltı vəzi xəstəliklərinin diaqnostika və müalicəsində tez-tez istifadə edilən bir üsuldur. Bu metodun xüsusiyyəti başqa bir görüntüləmə üsulu olan endoskopiya və floroskopiyanın birləşməsidir. ERCP-nin digər üsullardan fərqi onikibarmaq bağırsaq, öd kisəsi və mədəaltı vəzi kanalları kimi sahələr üçün xüsusi olaraq hazırlanmış bir üsul olmasıdır. ERCP üsulu ilə bu bölgədəki xəstəliklərin müalicəsi cərrahi üsullara ehtiyac olmadan həyata keçirilə bilər.
Öd və mədəaltı vəzi kanalları sisteminin fəaliyyəti pozulduqda müxtəlif problemlər yarana bilər. Öd ifrazı qaraciyərdən ifraz olunur. Bu sekresiya öd kisəsində saxlanılır və cəmlənir. Öd kisəsində yığılan və cəmləşən bu ifrazat nazik bağırsağın birinci hissəsi olan onikibarmaq bağırsağa açılır. Burada açılmadan əvvəl mədəaltı vəzindən gələn kanalla birləşir. Buna görə də öd yollarında problem mədəaltı vəziyə, mədəaltı vəzindəki problem isə öd axarına təsir edir. ERCP metodu bu sistemdə baş verən problemləri aşkar etmək və müalicə etmək üçün istifadə olunur.
Ümumiyyətlə, ERCP üsulu digər endoskopiya üsulları kimi bədəndə kəsiklə deyil, həzm boşluqlarından istifadə etməklə tətbiq edilir. ERCP-də ağız həzm boşluğu kimi istifadə olunur. Onikibarmaq bağırsağa ağızdan daxil olur və öd yollarını vizuallaşdırmaq üçün bu nahiyəyə bir maddə yeridilir. Bu sayədə ortaya çıxan görüntü ekrana proyeksiya olunaraq daha ətraflı şəkildə araşdırıla bilər. ERCP həm diaqnoz, həm də müalicə üçün istifadə edilən bir üsuldur. Daş, şiş, daralma və ya maneə kimi vəziyyətlər bu üsulla görüntülənə bildiyi üçün ERCP üsulu diaqnoz baxımından böyük üstünlük təmin edir. Eyni zamanda, bu üsul müalicə məqsədləri üçün də istifadə edilə bilər, çünki o, kanalların blokdan çıxarılması və ya stentlərin qoyulması kimi prosedurlara imkan verir. Terapevtik məqsədlər üçün istifadə edildikdə, ERCP-nin ucuna müvafiq hissələr əlavə edilə bilər.
Bütün bu diaqnoz və müalicə prosedurları zamanı xəstə heç bir narahatlıq hiss etmir. Bunun səbəbi əməliyyatdan əvvəl xəstələrin anesteziyaya məruz qalmasıdır. Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, bu anesteziya adətən lokal anesteziya olacaq. Bəzi hallarda nadir də olsa ümumi anesteziya tələb oluna bilər. ERCP təcrübəli və kifayət qədər biliyə malik qastroenteroloq tərəfindən aparılır. ERCP metodunun alternativi qarın boşluğundan daxil olmaqla cərrahi müdaxilədir. Lakin bu prosedur ERCP metodundan həm riskli, həm də daha çətindir. Buna görə də ERCP-nin istifadə oluna biləcəyi hallarda bu üsul ilk seçim olmalıdır. ERCP təbii yollarla həzm sisteminə girərək həyata keçirildiyi üçün infeksiya və öd yollarının iltihabı riskini də azaldır. Bu kimi üstünlüklərinə görə ERCP ən çox seçilən üsullar sırasındadır.
ERCP necə həyata keçirilir?
Prosedur üçün həzm sisteminin boş olması lazım olduğundan, yemək və içmək ən az 8 saat əvvəl dayandırılmalıdır. Prosedura hazırlıq zamanı həkim tərəfindən xəstəyə xüsusi olaraq təyin olunan başqa məsələlər varsa, bunlara ciddi şəkildə əməl edilməlidir. Xəstədə hər hansı bir dərman, allergiya və ya xroniki xəstəliyi varsa, prosedurdan əvvəl həkiminə məlumat verməlidir.ERCP proseduru zamanı ilk olaraq anesteziya tətbiq edilir. Narkoz qüvvəyə mindikdən sonra xüsusi endoskop aparatı vasitəsilə ağızdan müvafiq olaraq yemək borusu və mədədən keçərək onikibarmaq bağırsağa daxil edilir. Bu mərhələdən sonra ERCP metodunun tətbiq ediləcəyi bölgələr olan öd kisəsi və mədəaltı vəziyə çatılır. Şəkillər hansı əməliyyatın ediləcəyindən götürülür.
Şəkilləri əldə etmək üçün problemli sahələrdə patologiyaları aşkar etmək üçün həmin nahiyəyə kontrast agent yeridilir. Əgər prosedur müalicə üçün istifadə olunacaqsa, müvafiq olaraq cihazın ucuna bərkidilmiş mikro cihazlarla müalicə təmin edilir. Bu müalicələrə litotripsiya, mədəaltı vəzi kanallarında stenozu aradan qaldırmaq üçün stent qoyulması və ya şiş varsa, onların çıxarılması daxildir. Bu səbəbdən öd kisəsi və mədəaltı vəzi ilə əlaqəli xəstəliklərdə ERCP üsulundan müalicə olaraq istifadənin mümkün olduğunu söyləmək olar.Həm diaqnostika, həm də müalicə üçün istifadə edilən ERCP metodunda prosedur qısa müddət ərzində tamamlanır. məsələn 20-30 dəqiqə. Xəstə eyni gündə evə buraxılsa da, anesteziya proseduru tətbiq olunduğu üçün ERCP üçün xəstəxanaya gedərkən xəstənin yanında bir yoldaş olması lazım ola bilər.
ERCP hansı hallarda tətbiq edilir?
ERCP metodu bir çox prosedurlar üçün istifadə edilə bilər. Bunlardan biri də öd kisəsində baş verən xəstəliklərdir. Xüsusilə öd kisəsi daşları ERCP üsulu ilə uğurla müalicə edilə bilən bir xəstəlikdir. ERCP ilə daşlar qırıla bilsə də, mümkün olduqda bu daşlar kanaldan çıxarılaraq da çıxarıla bilər. Əzmə prosesi daha çox çıxarıla bilməyəcək qədər böyük olan daşlar üçün istifadə olunur. Eyni prosedurlar yalnız öd kisəsində deyil, mədəaltı vəzi kanallarında da görünən daşlar üçün də tətbiq oluna bilər.
Öd və mədəaltı vəzi yollarında daşlardan başqa parazit və ya şiş kimi tıxanma və ya daralmaya səbəb olan başqa problemlər varsa, ERCP edə bilər. Əvvəllər öd cərrahiyyəsi və şişləri keçirmiş şəxslərdə Bu vəziyyəti olan xəstələrdə öd yollarının açılması üçün stent qoyulması istifadə oluna bilər. Bu stentlər plastik və ya metal materiallardan hazırlanmış içi boş cihazlardır ki, öd axarında olan stenozda öd axını təmin edilir. Plastik stentlər metal stentlərdən daha dar olduğu üçün üç aydan bir dəyişdirilməlidir. Metal stentlər daha bahalı olduğu üçün daha az üstünlük verilsə də, genişliyinə görə tıxanma riski azdır. Stentlər öd və ya mədəaltı vəzi ifrazatının sızması hallarında pankreas infeksiyalarının qarşısını almaq üçün də istifadə olunur. ERCP üsulu ilə bu stentlər problemli nahiyəyə yerləşdirilə bilər.
Tibbi görüntüləmə üsulları ilə diaqnoz qoyula bilməyən xəstələrdə həmin bölgədən nümunə götürülüb müayinə edilməli olduğu hallarda ERCP üsulu diaqnoz qoymaq üçün istifadə edilə bilər. Bu metodun tətbiq olunduğu başqa bir sahə öd kanalında və mədəaltı vəzində təzyiqin ölçülməsidir. Diaqnostik məqsədlər üçün təzyiqin ölçülməsinə əlavə olaraq, bu təzyiqi azaltmaq üçün ERCP metodundan da istifadə edilə bilər.
ERCP ilə xəstəliklərin müalicəsi
ERCP yuxarıda qeyd olunan vəziyyətlər üçün çox asan və faydalı bir üsuldur. Bundan əlavə, öd kisəsi, öd yolları və mədəaltı vəzinin şişləri xüsusilə sonrakı yaşlarda öd yollarının daralmasına və hətta tam tıxanmasına səbəb ola bilər. Bəzi hallarda, başqa yerdə yerləşən bir şişin öd axarına yayılması da bu kanalda stenoza səbəb ola bilər. Bütün bu hallarda öd yollarında stenoz və ya tıxanıqlığın açılması lazım olacağı üçün ERCP tətbiq edilərək müalicə edilə bilər.
Öd tıxanması səbəbiylə öd axınının tıxanması nəticəsində sarılıq kimi müxtəlif fəsadlar yarana bilər. Tıxanma laqeyd edilməməsi lazım olan bir vəziyyətdir, müalicə edilmədikdə bu vəziyyət çox təhlükəli həddə çata bilər, çünki öddə mikroorqanizmlərin qanla qarışması riski var. Buna görə də, xolangit inkişaf etmiş ola bilər, xüsusən də simptomlar hərarət və titrəmədirsə, bu halda təcili müdaxilə tələb olunur. Prosedur nə qədər geciksə, öd yollarında mikroorqanizmlərin qana qarışması nəticəsində xəstədə sepsis adlanan çoxlu orqan çatışmazlığı yaranacaq və ölüm riski artır. ERCP ilə tıxanma problemi qısa müddətdə və sadə bir prosedurla həll olunaraq sarılıq aradan qaldırıla bilər.
ERCP-dən əvvəl nə edilməlidir?
Yemək və içmək ERCP-dən ən azı 8 saat əvvəl dayandırılmalıdır. Çox olmamaq şərti ilə, 4 saat əvvələ qədər su içə bilərsiniz. Müntəzəm olaraq istifadə edilən dərmanlar haqqında həkimə ətraflı məlumat verilməlidir. Bu dərmanlardan bəzilərinin prosedurdan əvvəl dayandırılması lazım ola bilər. Qanı seyreltmə xüsusiyyətinə malik dərmanlar qanaxma riskini artıracağı üçün prosedurdan əvvəl bu dərmanlar kəsilməlidir.Allergiya,ürək və ya ağciyər xəstəlikləri varsa bu barədə həkimə məlumat verilməlidir. Bunlardan başqa, yalnız rutin hazırlıqlar qalır. ERCP-dən sonra xəstə eyni gündə normal həyata qayıda bilər. Prosedurdan sonra bəzi xəstəliklər aşkar edilərsə, xəstənin xəstəxanaya yerləşdirilməsinə ehtiyac ola bilər. Əgər belə bir vəziyyət yoxdursa, xəstə bir yoldaşla evə buraxılır.
ERCP-nin riskləri və fəsadları nələrdir?
ERCP çox aşağı risk faktorlu bir üsuldur. Riskləri minimuma endirmək üçün bu üsul təcrübəli qastroenteroloq tərəfindən uyğun şərtlərdə tətbiq edilməlidir. Diaqnoz və müalicə üsulları qiymətləndirilərkən bütün variantlar nəzərə alınır və xəstə üçün ən uyğun və ən az riskli üsula qərar verilir. Bu baxımdan ERCP öd və mədəaltı vəzi yolları xəstəliklərində alternativ cərrahi əməliyyatlarla müqayisədə daha təhlükəsiz bir üsul kimi görünür.Az olsa da, ERCP metodu bəzi risklərə və fəsadlara səbəb ola bilər. ERCP risk faktorları arasında mədəaltı vəzinin iltihabı olaraq təyin oluna bilən pankreatit birinci yerdə gəlir. Bundan əlavə, xolangit və ya xolesistit, öd kisəsinin və ya onun kanallarının iltihabı kimi hallar da baş verə bilər. Bundan əlavə, müalicə məqsədi ilə kəsik edilirsə, qanaxma və yırtılma baş verə bilər. Belə hallara prosedur zamanı dərhal müdaxilə edilməlidir. Daha ciddi bir vəziyyət varsa, ağırlaşmaların qarşısını almaq üçün xəstə təcili əməliyyata aparıla bilər.
ERCP sonrası yarana bilən vəziyyətlər nələrdir və nələr edilməlidir?
ERCP sonrası xəstənin hərəkətində heç bir çətinlik yaşanmır, yalnız verilən az miqdarda keyidici dərmanların təsirindən xəstədə yuxululuq müşahidə oluna bilər. Bunun xaricində tətbiq edilən prosedurdan asılı olaraq qaz səbəbiylə qarında ağrılar ola bilər.Bu vəziyyətin olduqca normal olduğu və eyni gün ərzində öz-özünə keçəcəyi söylənilə bilər.ERCP sonrası xəstə normal həyatına davam edə bilər. qaldığı yerdən. Həkim tərəfindən heç bir pəhriz proqramı verilmədikdə və ya zərərli qida və içkilər göstərilmədikdə, xəstə normal şəkildə yeməyə davam edə bilər. Şiddətli və davamlı bədən ağrısı, titrəmə, titrəmə, zəiflik və qızdırma kimi əlamətlər baş verərsə, həkimə müraciət edilməlidir.
Müalicə üsulu kimi istifadə edilən ERCP vasitəsilə plastik stent qoyulubsa, heç bir mənfi hal baş verməsə belə, ən geci üç ay ərzində həkim müayinəsindən keçməlidir. Bunun səbəbi plastik stentlərin darlığına görə 3 ay ömür sürməsidir. Bu müddətdən sonra stent çıxarılmalı və ya yenisi ilə əvəz edilməlidir. Əks halda bu, tıxanmaya və beləliklə də ciddi problemlərə səbəb ola bilər. Əgər öd yollarında stenoz metal stentlərlə aradan qaldırılıbsa, həkim lazım bildiyi zaman və ya ağrı, titrəmə, qızdırma kimi əlamətlər müşahidə olunarsa, müayinə aparılmalıdır. Bu kimi simptomlar stentin tıxandığının göstəricisi ola bilər.
