İshal və ya diareya, demək olar ki, hər kəsin həyatında ən az bir dəfə qarşılaşdığı, olduqca narahat bir vəziyyətdir. Adətən qısa müddətli olsa da, gündəlik həyat keyfiyyətinə ciddi təsir göstərə bilər.
Xoşbəxtlikdən, əksər yüngül və orta ağırlıqlı ishal hallarını dərman preparatlarına müraciət etmədən, evdə sınanmış və effektiv təbii üsullarla nəzarət altına almaq və sağalma prosesini sürətləndirmək mümkündür.
Bu ətraflı bloq yazısında ishalın səbəblərindən tutmuş, evdə tətbiq edə biləcəyiniz ən təsirli təbii müalicə üsullarına, qidalanma tövsiyələrinə və nə zaman həkimə müraciət etməyin vacib olduğuna qədər hər şeyi əhatə edəcəyik.
İshal nədir və niyə baş verir?
İshal, nəcisin normaldan daha sulu, formasız və tez-tez ifraz olunması ilə xarakterizə olunan bir həzm sistemi pozğunluğudur.
Bu, bağırsaqların mayeni düzgün şəkildə soruşdura bilməməsi və ya həddindən artıq maye ifraz etməsi nəticəsində yaranır.
Ən çox yayılmış səbəbləri aşağıdakılardır:
- İnfeksiyalar: Viruslar (məsələn, Norovirus, Rotavirus) və bakteriyalar (Salmonella, E. coli) çirklənmiş qida və ya su vasitəsilə orqanizmə daxil olaraq ishala səbəb ola bilər.
- Qida zəhərlənməsi: Keyfiyyətsiz və ya köhnə qidaların istehlakı.
- Qida dözümsüzlüyü: Laktoza (süd məhsulları) və ya fruktoza (meyvə şəkəri) kimi maddələrə qarşı həssaslıq.
- Dərmanların əlavə təsirləri: Xüsusilə antibiotiklər bağırsağın faydalı bakteriya balansını pozaraq ishala yol aça bilər.
- Səyahət: Fərqli iqlim, su və qida şəraitinə uyğunlaşma prosesində “səyyah ishali” baş verə bilər.
- Stres və həyəcan: Güclü emosional vəziyyətlər də həzm sisteminə təsir edə bilər.
İshal üçün ən effektiv təbii müalicə üsulları
İshal zamanı əsas məqsəd itirilən maye və mineralları bərpa etmək, bağırsaqları sakitləşdirmək və normal fəaliyyətini təmin etməkdir.
1. Hidrasiya: Müalicənin Qızıl Qaydası
İshalın ən ciddi təhlükəsi orqanizmin sürətlə maye və elektrolit (natrium, kalium, xlorid) itirməsi, yəni dehidratasiyadır. Buna görə də, ilk və ən vacib addım bol maye qəbuludur.
- Su: Gün ərzində mütəmadi olaraq kiçik qurtumlarla su için.
- Bitki Çayları: Nanə və çobanyastığı çayları mədə-bağırsaq spazmlarını yüngülləşdirir və sakitləşdirici təsir göstərir. Zəncəfil çayı isə mədə bulantısını azalda bilər. Bu çayları şəkərsiz içmək tövsiyə olunur.
- Evdə Hazırlanan Rehidratasiya Məhlulu: Dünya Səhiyyə Təşkilatının tövsiyə etdiyi bu sadə qarışım, itirilən elektrolitləri bərpa etmək üçün idealdır.
- Tərkibi: 1 litr qaynadılmış və soyudulmuş suya 6 çay qaşığı şəkər tozu və yarım çay qaşığı duz əlavə edib tam həll olana qədər qarışdırın. Gün ərzində hissə-hissə için.
- Duzlu Ayran: Həm maye, həm də natrium ehtiyacını qarşılamaq üçün əla bir vasitədir.
2. BRAT Pəhrizi: Bağırsaqlarınızı Dinləndirin
BRAT pəhrizi, həzmi asan, bağırsaqları qıcıqlandırmayan və nəcisin bərkiməsinə kömək edən qidalardan ibarətdir.
- B – Banana (Banan): Yüksək kalium tərkibi ilə elektrolit balansını dəstəkləyir.
- R – Rice (Düyü): Ağ düyü və ya düyü sıyığı (süd və yağsız) asan həzm olunur. Düyünün qaynadıldığı su da nişastalı olduğu üçün faydalıdır.
- A – Applesauce (Alma püresi): Pektinlə zəngin olan alma püresi nəcisi bərkitməyə kömək edir. Çiy almadan fərqli olaraq, püresi daha asan həzm olunur.
- T – Toast (Ağ çörək suxarısı): Sadə, yağsız suxarı və ya ağ çörək tostu mədəni qıcıqlandırmır.
BRAT pəhrizinə qaynadılmış kartof püresi (yağsız və südsüz) və qaynadılmış toyuq filesi (dərisiz) də əlavə edilə bilər.
3. Probiyotiklərin gücündən faydalanın
Probiyotiklər, bağırsaq florasının sağlam balansını bərpa etməyə kömək edən “yaxşı” bakteriyalardır. Onlar xüsusilə infeksiya və antibiotiklərin səbəb olduğu ishal zamanı effektivdir.
- Təbii Qatıq: Canlı və aktiv kulturalar (məsələn, Lactobacillus) olan şəkərsiz təbii qatıq ən yaxşı probiyotik mənbələrindən biridir.
- Kefir: Zəngin probiyotik tərkibli bu içki də bağırsaq sağlamlığını dəstəkləyir.
4. Sınanmış Xalq Təbabəti Vasitələri
- Nar Qabığı Çayı: Nar qabığı güclü büzücü xüsusiyyətlərə malikdir. Qurudulmuş nar qabığını qaynar suda dəmləyərək hazırlanan çay, ishalın kəsilməsinə kömək edə bilər. Ancaq həddindən artıq istifadə qəbizliyə səbəb ola biləcəyi üçün ehtiyatlı olmaq lazımdır.
- Quru Nanə: Bir çay qaşığı quru nanəni bir stəkan qatığa qarışdırıb yemək, mədəni sakitləşdirməyə və spazmları azaltmağa kömək edir.
- Qara Gavalı (Qurusu): Qəribə görünsə də, qara gavalı tərkibindəki həll olunan liflər sayəsində həm qəbizlik, həm də ishal zamanı nəcisin konsistensiyasını tənzimləyə bilər. Ancaq ishal zamanı az miqdarda istehlak edilməlidir.
İshal zamanı uzaq durulmalı qidalar
Bəzi qidalar və içkilər bağırsaqları daha da qıcıqlandıraraq vəziyyəti pisləşdirə bilər:
- Yağlı, Ədviyyatlı və Qızardılmış Yeməklər: Həzmi çətinləşdirir.
- Süd və Süd Məhsulları: Laktoza həssaslığı olmasa belə, ishal zamanı süd məhsullarını (qatıq və kefir xaric) həzm etmək çətinləşə bilər.
- Şəkərli Qidalar və İçkilər: Şirniyyatlar, qazlı içkilər və meyvə şirələri bağırsaqlarda osmotik təzyiqi artıraraq ishalı şiddətləndirə bilər.
- Kofein: Qəhvə, tünd çay, şokolad və enerji içkiləri bağırsaq hərəkətliliyini artırır və maye itkisini sürətləndirir.
- Yüksək Lifli Qidalar: Kəpəkli taxıllar, paxlalılar, çiy tərəvəzlər normalda faydalı olsa da, ishal zamanı bağırsaqları daha çox yükləyə bilər.
Nə zaman mütləq həkimə müraciət etməlisiniz?
Evdə müalicə üsulları yüngül hallarda effektiv olsa da, aşağıdakı simptomlar müşahidə edildikdə dərhal tibbi yardım almaq vacibdir:
- İshal böyüklərdə 2 gündən, uşaqlarda isə 24 saatdan çox davam edərsə.
- Yüksək hərarət (38.5∘C və yuxarı) varsa.
- Şiddətli və dözülməz qarın ağrısı və ya sancılar müşahidə edilərsə.
- Nəcisdə qan və ya qara rəng görsənərsə.
- Ciddi dehidratasiya əlamətləri (ağız və dildə quruluq, sidiyə çıxmamaq və ya sidiyin tünd rəngdə olması, güclü halsızlıq, başgicəllənmə, gözlərin içə çökməsi) varsa.
Unutmayın ki, təbii müalicə üsulları həkim məsləhətini əvəz etmir. Sağlamlığınıza qarşı diqqətli olun və simptomlar ağırlaşarsa, mütləq bir mütəxəssisə müraciət edin.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
