Kolon xərçəngi, yoğun bağırsağın kolon adlanan hissəsində başlayan hüceyrə böyüməsidir. Kolon, yoğun bağırsağın ilk və ən uzun hissəsidir. Qalın bağırsaq, həzm sisteminin son hissəsidir. Həzm sistemi vücudun istifadə etməsi üçün qidaları parçalayır.
Bu xərçəng növü daha çox yaşlı yetişkinləri əhatə etsə də, xəstəlik hər yaşda rast gəlinə bilər. Kolonun daxilində əmələ gələn poliplər adlanan kiçik hüceyrə qrupları ilə başlayır. Poliplər adətən xərçəngli olmur, ancaq bəziləri zamanla kolon xərçənginə çevrilə bilər.

Poliplər əksər hallarda heç bir simptoma səbəb olmur. Bu səbəbdən həkimlər kolonunda polip axtarmaq üçün mütəmadi müayinə testləri təklif edir.
Poliplərin tapılması və çıxarılması kolon xərçənginin qarşısını almağa kömək edir. Kolon xərçəngi inkişaf edərsə, bir çox müalicə onu nəzarət etməyə kömək edə bilər.
Müalicə metodları arasında cərrahiyyə, radiasiya müalicəsi və kemoterapiya, hədəflənmiş müalicə və immunoterapiya kimi dərmanlar yer alır.
Kolon (yoğun bağırsaq) xərçəngi nədir?
Kolon xərçəngi, yoğun bağırsaq kimi də tanınan kolonu təsir edən bir kolorektal xərçəng növüdür. Kolon, həzm sisteminin bir hissəsidir; enerji üçün qidaları işləyən bir orqan sistemidir.
Kolon xərçəngi, kolonu örtən normal hüceyrələr nəzarətsiz şəkildə böyüməyə və dəyişməyə başladığında başlayır. Bu hüceyrələr sonunda illər boyu davam edən bir prosesdə bir şiş (xoş xassəli və ya pis xassəli ola bilər) əmələ gətirir.
Xərçəng həm genetik, həm də ətraf mühit faktorlarına aid edilə bilər. Hələ də əsas ölüm səbəblərindən biri olsa da, müayinə və müalicədəki son inkişaflar sağ qalma faizini artırmışdır.
Xərçəng, kolonun daxili təbəqəsindəki müəyyən poliplərdən və ya böyümələrdən inkişaf edir. Həkimlər xərçəngli şişlərə çevrilməmişdən əvvəl polipləri aşkar edən müayinə testləri apara bilərlər.
Aşkar edilməyən və ya müalicə olunmayan kolon xərçəngi bədənin digər hissələrinə yayıla bilər.
Yoğun bağırsaq xərçəngi əlamələtləri nələrdir?
Qarın ağrısı, nəcisdə qan, anemiya, uzun müddətli ishal ya da qəbizlik arasında gedib-gələn tualet vərdişlərində dəyişiklik, nəcisin nazik-uzun olması, çəki itkisi və yorğunluq kolon xərçənginin ən geniş yayılmış əlamətləridir.
Kolon (bağırsaq) xərçənginin əlamətləri bunları əhatə edir:
- Daimi ishal ya da qəbizlik kimi nəcisdə dəyişiklik
- Nəcisdə qan və/və ya rektal bölgədə qanama
- Qansızlıq (anemiya)
- Yorğunluq və zəiflik
- Nəcisin qələm kimi nazik və uzun olması
- Nəcisdə yumurta ağı görünüşlü ifrazat
- Qarın ağrısı ya da pelvik ağrı
- Çəki itkisi
- Ürəkbulanma və qusma
- Göz ağında və dəridə sarılıq
- Nəcis çıxardığına baxmayaraq bağırsaqların boşalmadığı hissi
- Udqunma çətinliyi
- Yemək yeyərkən tez doyma hissi
Kolon (yoğun bağırsaq) xərçəngi niyə yaranır?
Mütəxəssislər kolon xərçənginin hansı səbəbdən yarandığından tam əmin deyillər. Kolon xərçəngi, kolonun hüceyrələrinin DNT-sində dəyişikliklər yarandığında ortaya çıxır.
Dəyişikliklər hüceyrələrə sürətlə çoxalmağı əmr edir. Dəyişikliklər, sağlam hüceyrələr təbii həyat dövriyyələrinin bir hissəsi kimi öldükdə hüceyrələrin yaşamağa davam etməsinə səbəb olur. Bu vəziyyət həddən artıq hüceyrə əmələ gətirir.
Nəticədə şiş adlanan bir kütlə yaranır. Hüceyrələr sağlam bədən toxumasını işğal edib məhv edə bilərlər. Zaman keçdikcə hüceyrələr parçalana və bədənin digər hissələrinə yayıla bilər. Xərçəng yayıldığında buna metastatik xərçəng deyilir.
Kolon (Bağırsaq) xərçəngi necə diaqnoz edilir?
Yoğun bağırsaq xərçəngini erkən mərhələdə aşkar etməyin ən effektiv yolu aparılan endoskopik müayinələrdir. Bunların başında kolonoskopiya gəlir.
Kolonoskopiya həm mövcud olan şişi erkən mərhələdə müəyyən etmə, həm də xərçəngə səbəb ola biləcək polip və oxşar problemləri hələ xərçəngləşməzdən əvvəl aşkar edib şəxsi xərçəng inkişafından qoruyacaq xüsusiyyətə malik bir prosedurdur.
50 yaşdan yuxarı hər bir şəxsin risk vəziyyətlərinə, şəxsi sağlamlıq tarixçəsinə, ailə tarixçəsinə görə 2-5 illik aralıqlarla kolonoskopik müayinədən keçmələri tövsiyə olunur.
Kolon xərçəngi diaqnozu mütəxəssis həkimlərin rəhbərliyi ilə bəzi testlər vasitəsilə qoyulur. Xəstənin həkimə müraciəti və fiziki müayinədən sonra növbəti testlər aparıla bilər:
- Nəcisdə gizli qan müayinəsi: Olduqca sadə bir testdir, kiçik miqdarda nəcis nümunələri laboratoriyada yoxlanılır.
- Radioloji müayinələr: İkiqat kontrastlı kolon qrafiyası və kompüter tomoqrafiyası aparılır.
- Laborator müayinələr: Tam qan sayımı, biokimyəvi testlər aparılır. Bunların arasında CEA (Karsinoembrion antigen) müayinəsi qalın bağırsaq xərçənglərində qanda yüksələ bilən və diaqnoza kömək edən testlərdən biridir.
- Qəti diaqnoz üçün endoskopik müayinələr: Rektoskopiya, sigmoidoskopiya, kolonoskopiya və biopsiya aparılır. Görülən zədələnmədən nümunə götürülür və patoloq tərəfindən müayinə edilir.
Əgər şəxsin ailəsində 50 yaşınadək qalın bağırsaq xərçəngi halı varsa, 40 yaşından etibarən kolonoskopiya etdirməsi məcburidir.
Kolonoskopiyanın 5 ildə bir dəfə təkrarlanması çox əhəmiyyətlidir. Bundan əlavə, ildə bir dəfə nəcisdə gizli qana baxılması da xərçəngin müəyyənləşdirilməsi və erkən diaqnozu üçün çox vacibdir.
Əgər şəxsin ailəsində qalın bağırsaq xərçəngi yoxdursa, 50 yaşından etibarən düzenli olaraq 5 ildə bir kolonoskopiya etdirməsi məsləhət görülür.
Kolon (yoğun) bağırsaq xərçəngindən necə qorunmaq olar?
Kolon xərçənginə qarşı sağlamlığınızı qorumanıza kömək edəcək 6 addım.
Xərçəng müayinəsdən keçirin
Xərçəng müayinələri, simptomlar inkişaf etməmişdən əvvəl xərçəngi araşdıran testlərdir. Bu testlər müalicələrin daha uğurlu olma ehtimalı olan kolon və ya düz bağırsaq xərçəngini daha erkən aşkar edə bilər.
Bol miqdarda tərəvəz, meyvə və tam dənli məhsullar qəbul edin
Tərəvəz, meyvə və tam dənli qida məhsulları kolon və ya düz bağırsaq xərçəngi riskinin azalmasına kömək edir.
Mütəmadi olaraq idmanla məşğul olun
Hərəkət etmək digər xərçəng növlərində olduğu kimi, xərçəng riskinizi azaltmağa kömək edir.
Çəkinizi nəzarət altında saxlayın
Daha sağlam qidalanmaq və fiziki aktivliyi artırmaq çəki nəzarətini təmin edir və sizi kolon xərçəngindən qoruyur.
Siqaret çəkməyin
Siqaret çəkən şəxslərin kolon və ya düz bağırsaq xərçənginə tutulma ehtimalı siqaret çəkməyənlərə nisbətən daha yüksəkdir.
Alkoqoldan çəkinin
Alkoqol istifadəsi kolon xərçəngi riskini artırır.
Kifayət qədər vitamin qəbul edin
Kalsium və D vitamininin bədənə kifayət qədər daxil olması kolon xərçəngindən qorunmaq baxımından vacibdir.
Kolon (yoğun bağırsaq) xərçəngi müalicəsi
Kolon xərçənginin müalicəsi cərrahiyyə müalicəsi, radyotezlik ablasiyası, kemoterapiya, hədəflənmiş müalicə və krioterapiya müalicə üsullarını əhatə edir.
Hansı müalicə üsulunun istifadə ediləcəyi kolon xərçənginin mərhələsi və vəziyyəti nəzərə alınaraq planlanır. Kolon xərçəngində cərrahiyyə proseduru poliplərin kolonoskopiya ilə çıxarılması kimi bilinin polipektomiya və xərçəngli hissəni ya daətrafında olan kiçik ölçülü toxumanı çıxarmağı əhatə edən kolektomiya və ya kolostomiya əməliyyatlarını əhatə edir.
Kolektomiyada xərçəngli və ətrafındakı az miqdarda sağlam toxuma çıxarılır və anastomoz adlanan üsulla kolonun sağlam hissələri birləşdirilir, ancaq oxşar bir üsul olan kolostomiyada bu sağlam hissələr birləşdirilə bilməz, bunun əvəzinə bağırsaq qarın divarındakı bir açıqlığa aparılır və tullantılar bir torba içərisində toplanır.
Kolon xərçəngində tətbiq olunan müalicə üsulları belədir:
Polipektomiya Bu əməliyyat ilə kolonda yerləşən xərçəngli poliplərin aradan qaldırılması nəzərdə tutulur.
Kolektomiya (rezeksiya) Mütəxəssis həkim kolonun şişli hissəsini vəətrafındakı bəzi sağlam toxumaları çıxarır. Anastomoz adlanan bir prosedurla sağlam kolon hissələrini yenidən birləşdirəcəklər.
Kolostomiyalı Mütəxəssis həkim kolonun şişli hissəsini çıxarır, lakin kolektomiyada olduğu kimi sağlam kolon hissələrini birləşdirə bilməz. Bunun əvəzinə kolostomiya edərək bağırsağı qarın divarınızdakı bir açıqlığa aparır və beləliklə tullantılar bir torba içərisində toplanır.
Radyotezlik ablasiyası Bu müalicə üsulu ilə xərçəng hüceyrələrini məhv etmək üçün istidən istifadə olunur.
Kemoterapiya Kolon xərçənginə səbəb olan şişləri kiçiltmək və simptomlarını yüngülləşdirmək üçün kemoterapiya dərmanlarından istifadə edilə bilər.
Hədəflənmiş müalicə Kolon xərçəngi hüceyrələrinin böyüməsinə və çoxalmasına səbəb olan genləri, zülalları və toxumaları hədəf alır.
Bu səhifədə verilmiş məlumatlar və ya, tövsiyyələr yalnız maarifləndirici xarakter daşıyır və diaqnozun qoyuluşu, müalicə və ya digər klinik məqsədlərlə istifadə oluna bilməz.
Xəstəliyinizlə əlaqədar daha dəqiq məlumat almaq üçün həkim mütəxəssislərə müraciət etməyiniz tövsiyyə olunur.