Mədə və onikibarmaq bağırsaq xoraları mədə turşusu və həzm mayeləri ilə mədə və ya onikibarmaq bağırsağın zədələnməsi nəticəsində baş verən toxuma itkisidir. Turşu pepsinin təsiri altında toxuma itkisi daha da dərinləşə bilər. İltihab dediyimiz yara yaradır.
Mədə xorasının səbəbi nədir?
Ən böyük səbəb “Helicobacter pylori” adlı mikrob və NSAİİ-lərin (aspirin, antirevmatik dərmanlar) müntəzəm qəbuludur. Digər mümkün səbəblərə genetik meyl, hər cür stress, kortizon tipli dərmanlar, alkoqol, siqaret, qəhvə vərdişi və ətraf mühitin çirklənməsi daxildir.
Xoralar daha çox hansı yaşda olur?
Cəmiyyətimizdə hər hansı bir zamanda mövcud xorası (son və ya əvvəlki) olan xəstələrin faizi 2-6% təşkil edir. Duodenal (onikibarmaq bağırsaq) xoralar mədə xoralarından daha çox rast gəlinir. Duodenal xora 30-50 yaş arasında daha çox rast gəlinir və kişilərdə qadınlara nisbətən 2-4 dəfə daha çoxdur. Mədə xorası 60 yaşdan sonra və qadınlarda daha çox rast gəlinir.
Mədə xorasının əlamətləri
Ən çox görülən simptom qarının yuxarı hissəsində gəmirmə və yanma ağrısıdır. Adətən yeməklər arasında baş verir. Gecələr xəstəni yuxudan oyada bilər (daha çox onikibarmaq bağırsaq xoralarında). Yemək yeməklə və mədə turşusunu neytrallaşdıran antasidlər dediyimiz çeynənən həblər və pastillər qəbul etməklə bir neçə dəqiqədən bir neçə saata qədər ağrı azalır. Payız və yaz aylarında ağrıların tezliyi artır. Xorası olan xəstələrdə daha az rast gəlinən əlamətlər ürəkbulanma, qusma (xüsusilə ağrı olduqda, qusma zamanı ağrının azalması və ya dayanması çox xarakterikdir), iştahsızlıq və arıqlamadır.
Xoranın təhlükəli nəticələri hansılardır?
QANAXMA
Yuxarı həzm sistemi qanamasının ən böyük səbəbi xoralardır. Bəzən daha əvvəl mədə ağrısından şikayət etməyən insanlarda belə görünə bilər. Bu şəxslər “qəhvə çöküntüsü” rəngli materialı qusurlar və ya “qatran rəngli” qara nəcisləri çıxarırlar. Nəcisinin qara rəngdə olduğunu başqa əlamətlər olmadan görən insanlar təcili olaraq tibb müəssisəsinə müraciət etməlidirlər. Qusma və qara nəcisdən əvvəl qəfil huşunu itirmə və soyuq tərləmə zamanı yuxarı mədə-bağırsaq qanaxmalarından şübhələnmək lazımdır.
PERFORASİYA (MƏDƏ DEŞİLMƏSİ)
Mövcud xoranın dərinliyinin artması və bütün mədə-duedenum təbəqələrindən keçərək onun perforasiyasıdır. Mədə turşusu-pepsin tərkibinin qarın boşluğuna keçməsi nəticəsində qəfil və şiddətli ağrılar meydana gəlir. Qarın taxta kimi sərtləşir, ağrıdan hərəkət və yerimək çətinləşir. Müalicə adətən cərrahi yolla aparılır.
TIXANMA
Xüsusilə onikibarmaq bağırsaqda və pilorik kanalda kəskin xora nəticəsində toxuma ödeminə (şişməsinə) və uzun müddət davam edən dərin xora nəticəsində çapıq toxumasının əmələ gəlməsi nəticəsində, yemək, içki və mədə şirəsi üçün keçidin daralmasına (stenoz) və hətta tıxanmasına səbəb olur. Xəstə yediyi qida və mədə şirəsinin daimi ifrazı nəticəsində mədədə yığılan, irəli gedə bilməyən materialı qusur. Qusma bol və davamlıdır. Xəstə yemək yesə belə, qida həzm orqanlarından keçə bilmir (həzm və sorulma mədədə deyil, onikibarmaq bağırsaqda və nazik bağırsaqda olur) və daimi çəki itkisi olur. Diaqnoz mümkün qədər tez qoyulmalı və əməliyyat edilməlidir.
Xora diaqnozu necə qoyulur?
Fiziki müayinədə və ultrasəsdə xora heç bir əlamət göstərmir. Bununla belə, bizə digər xəstəlikləri istisna etmək şansı verir. Bir çox həkimlər turşu bloklayan dərmanlar təyin edirlər və dərman qəbul etdikdən 2 həftə sonra simptomların yaxşılaşmaması xoranın olmadığını göstərir (müalicədən diaqnoza qədər). Onsuz da başqa diaqnoz praktiki olaraq yoxdur. Xora diaqnozu üçün yuxarı həzm sisteminin rentgen müayinəsi və ya yuxarı həzm sisteminin endoskopiyası (özofaqoqastroduodenoskopiya) tələb olunur.
Mədə xorasının müalicəsi
Kiçik, işıqlı, əyilə bilən boru vasitəsilə yemək borusu, mədə və onikibarmaq bağırsağın birbaşa vizual müşahidəsidir. Görülməli olan orqanların demək olar ki, hər bir hissəsi aydın şəkildə müşahidə edilə bilər. Prosedur adətən xəstəni sakitləşdirmək üçün dərman verməklə həyata keçirilir. Prosedur zamanı patoloji müayinə və ureaz testi üçün biopsiya götürülə bilər. Biopsiyanın alınması heç bir narahatlıq və ağrıya səbəb olmur.
PƏHRİZ
Keçmişdə ədviyyatlı, acı, turşudan, yağlı və turşulu qidalardan uzaq durmaq lazım olduğu deyilirdi, süd müalicəsi verilirdi. Bu gün xoralar üçün xüsusi pəhriz yoxdur və gecə yatmazdan əvvəl süd içmək hətta zərərli ola bilər. Təcrübələrlə sübut edilmişdir ki, xüsusi pəhriz xoraların sağalmasına kömək etmir. Bildirilir ki, hazırda insanın şəxsi şikayətinə səbəb olduğu düşünülən qida maddəsinə məhdudiyyət qoyulmalıdır. (Məsələn, xorası olan insana soğan yemək təsir etmirsə, yeməyin zərəri yoxdur). Ancaq xorası olan xəstə siqareti buraxmalıdır (çox siqaret çəkirsə).
Siqaretin xoranın sağalmasını gecikdirdiyi və tez-tez yaraların yaranmasına səbəb olduğu sübut edilmişdir. Ümumiyyətlə, xorası olan xəstələr aspirin və buna bənzər revmatizm dərmanlarını qəbul etməməlidirlər. Alkoqol qəbulu selikli qişanın səthi müqavimətini zəiflədə bilər, qastrit və xoranın gec sağalmasına səbəb ola bilər. Kəskin xoralarda onu qəbul etməmək xüsusilə faydalıdır.
DƏRMANLAR
Qastroezofagial reflü və xoraların müalicəsində istifadə olunan dərmanlar H2 reseptor blokerləri (Ranitidin, Famotidin, Nizatidin) və proton pompası inhibitorlarıdır (omeprozol, lansoprol). Bunlar mədə turşularını azaldaraq şikayətləri aradan qaldırır. Onlar həm də mədə turşusunun xoraya təsirini aradan qaldırır və sağalmanı təmin edir. Zülal pompası inhibitorları turşuluğu azaltmaqda H2 reseptor blokerlərindən daha güclüdür. Bununla belə, onlar daha bahalıdır. Helicobacter pylori olan xəstələrdə zülal pompası inhibitorları antibiotiklərlə birlikdə Helicobacter pylori-nin aradan qaldırılmasında təsirli olur.
ƏMƏLİYYAT
Bir çox xoralar dərman vasitəsi ilə sağalır. Əgər qanaxma, stenoz (daralma – maneə), perforasiya baş verərsə və ya tibbi müalicəyə cavab vermirsə, təcili cərrahi müdaxilə tələb olunur.
Helicobacter pylori nədir?
Bir çox xoralar Helicobacter pylori mikrobunun olması səbəbindən yaranır. Onikibarmaq bağırsaq xoralarında Helicobacter pylori varlığının yüksək olduğu, demək olar ki, 100% nisbətində olduğu müəyyən edilmişdir. Helicobacter pylori aşkar edilən, lakin xorası olmayan insanlar olduğundan, bu, Helicobacter pylori-nin olması ilə yanaşı, başqa amillərin də (məsələn, irsiyyət) olması lazım olduğunu göstərir. Şübhəsiz ki, Helicobacter pylori varlığı xroniki qastrit, eləcə də xoralara səbəb olur. Mədə xərçənginə səbəb olduğu da iddia edilir.
