Qaraciyər: bədəndəki əsas vəzifələri

Qaraciyər, bədənin sağ tərəfində, qarnın üst hissəsində, qabırğaların dərhal altında yerləşir. Bədənin ən böyük daxili orqanıdır.

Başlıca vəzifələri; qanı toksinlərdən təmizləmək, həzm üçün öd istehsal etmək, enerji saxlamaq və həyati zülalları sintez etməkdir.

Bədənimizin bu yorulmaq bilməyən fabrikini və onun həyati funksiyalarını tanımaq, ümumi sağlamlığımızı anlamaq və qorumaq üçün atılacaq ən əsas addımdır.

Bu yazıda, qaraciyərin tam olaraq harada yerləşdiyini, nə işə yaradığını və niyə bu qədər vacib olduğunu ətraflı şəkildə nəzərdən keçirəcəyik.

Qaraciyər bədənin harasındadır?

Qaraciyər, qarın boşluğunun ən böyük orqanıdır və strateji bir mövqeyə malikdir. Bədənimizdəki yerini tam olaraq başa düşmək üçün, sağ əlinizi qabırğa sümüklərinizin bitdiyi ən alt nöqtəyə, qarnınızın sağ üst tərəfinə qoya bilərsiniz; qaraciyərinizin böyük bir hissəsi əlinizin tam altında yerləşir.

Anatomik olaraq qaraciyər, diafraqmanın (döş qəfəsi və qarın boşluğunu ayıran əzələ) dərhal altında yerləşir və böyük ölçüdə sağ qabırğa qövsü tərəfindən qorunur.

Böyük olan sağ payı (hissəsi) bədənin sağ tərəfini doldurarkən, daha kiçik olan sol payı orta xətti keçərək mədənin üzərinə doğru uzanır.

Alt səthində isə öd kisəsi yerləşir və onikibarmaq bağırsaq, mədə və sağ böyrək kimi orqanlarla yaxın qonşuluqdadır. Təxminən 1.5 kiloqram ağırlığı ilə bədənin həm ən ağır, həm də metabolik cəhətdən ən aktiv orqanlarından biridir.

Qaraciyər hansı tərəfdə yerləşir?

Bu, ən tez-tez verilən suallardan biridir. Qaraciyər, böyük əksəriyyətlə bədənin sağ tərəfində yerləşmişdir. Qarnın sağ üst rübünü böyük ölçüdə doldurur. Yalnızca kiçik bir hissəsi orta xəttin soluna doğru uzanır. Buna görə də, “qaraciyərim ağrıyır” deyən bir şəxs adətən sağ qabırğasının altını işarə edir.

Qaraciyər nə işə yarayır? (Bədənin Fabriki)

Qaraciyər, dayanmadan çalışan və 500-dən çox həyati vəzifəni yerinə yetirən heyrətamiz bir kimya fabrikidir. Bədənin sağlam qalması, bu fabrikin səmərəli çalışmasından asılıdır.

Qaraciyərin yüzlərlə vəzifəsi olsa da, bunları dörd əsas başlıq altında toplamaq mümkündür:

1. Təmizləmə və Detoksikasiya (Filtrləmə): Bədənimizin əsas filtri qaraciyərdir. Bağırsaqlardan sorulan qan, digər orqanlara paylanmadan əvvəl ilk olaraq qaraciyərə gəlir. Qaraciyər bu qanı; alkoqol, dərmanlar, toksinlər və bədənin özünün istehsal etdiyi ammonyak kimi zərərli maddələrdən təmizləyir. Bu zərərli maddələri, böyrəklər və ya öd yolu ilə atıla biləcək zərərsiz birləşmələrə çevirir.
   
2. İstehsal (Sintez): Qaraciyər, həyati əhəmiyyətə malik bir çox maddə istehsal edir. Bunların başında, həzm üçün lazım olan öd gəlir. Həmçinin, qanın damar daxilində qalmasını təmin edən albumin kimi zülalları və qanaxma zamanı laxtalanmanı təmin edən laxtalanma amillərini istehsal edir. Xolesterinin əhəmiyyətli bir hissəsi də qaraciyərdə sintez olunur.
   
3. Metabolizm (Emal): Yediyimiz qidaların emal olunaraq bədənin istifadə edə biləcəyi hala gətirilməsi qaraciyərin vəzifəsidir. Karbohidratları, təcili enerji üçün qlükozaya çevirir və ya daha sonrası üçün qlikogen şəklində saxlayır. Yağların və zülalların metabolizmini tənzimləyir.
   
4. Saxlama (Depolama): Qaraciyər, bədənin enerji anbarıdır. Artıq şəkəri qlikogen olaraq saxlayır və qan şəkəri düşdükdə bunu yenidən qana verir. Həmçinin dəmir, mis və A, D, E, K, B12 kimi bir çox vacib vitamin üçün bir saxlama sahəsi rolunu oynayır.

Qaraciyərin ən vacib 3 vəzifəsi nədir?

Əgər qaraciyərin yüzlərlə vəzifəsi arasından ən həyati olan üçünü seçmək lazım gələrsə, bunlar:

1. Qanı toksinlərdən təmizləmək (detoks),
2. Qanın laxtalanmasını təmin edən amilləri istehsal etmək və
3. Bədən maye tarazlığını qoruyan albumin zülalını istehsal etməkdir. Bu üç funksiyadakı bir pozğunluq, qısa müddətdə həyatı təhdid edən vəziyyətlərə gətirib çıxarır.

Qaraciyərin anatomik quruluşu

Qaraciyər, kənardan baxdıqda sağ və sol olmaqla iki əsas paya (hissəyə) ayrılır. Ancaq cərrahi baxımdan yanaşdıqda, bu sadə bölgüdən daha mürəkkəb bir quruluşa malikdir.

Qaraciyər, öz daxilində qan damarları və öd kanallarına görə, bir-birindən müstəqil çalışa bilən səkkiz ayrı funksional seqmentə bölünür. Bu seqmental quruluş, müasir qaraciyər cərrahiyyəsinin əsasını təşkil edir. Eynilə bir portağalın dilimlərə ayrılması kimi, qaraciyər də bu seqmentlərə ayrıla bilər.

Bu sayədə, məsələn, yalnız bir və ya iki seqmentdə yerləşən bir qaraciyər şişi, digər sağlam seqmentlərə heç toxunmadan, yalnız o xəstə hissənin təhlükəsiz şəkildə çıxarılmasına imkan verir.

Qalan sağlam qaraciyər toxuması, orqanın özünü yeniləmə (regenerasiya) qabiliyyəti sayəsində zamanla böyüyərək əskikliyi kompensasiya edir. Bu məlumat, qaraciyər xərçəngi cərrahiyyəsinin niyə mümkün olduğunu izah edir.

İnsanın neçə qaraciyəri var?

İnsanın yalnız bir ədəd qaraciyəri var. Ancaq bu tək orqan, bədəndəki ən heyrətamiz xüsusiyyətlərdən birinə malikdir: özünü yeniləmə (regenerasiya). Sağlam bir qaraciyərin %70-i belə cərrahi yolla çıxarılsa, qalan %30-luq hissə həftələr və aylar ərzində böyüyərək demək olar ki, əvvəlki ölçüsünə və tam funksiyasına qayıda bilər.

Bu, qaraciyər köçürülməsinin (canlıdan köçürmə) və böyük qaraciyər əməliyyatlarının mümkün olmasını təmin edən möcüzəvi bir xüsusiyyətdir.

Qaraciyər xəstəlikləri üçün hansı həkimə müraciət edilir?

Qaraciyər xəstəliklərinin tibbi təqibi və dərman müalicəsi üçün bir Qastroenterologiya və ya Hepatologiya (yalnız qaraciyər xəstəlikləri ilə məşğul olan yan sahə) mütəxəssisinə müraciət olunur.

Ancaq, qaraciyərdə bir şiş aşkar edilməsi, cərrahi müdaxilə tələb edən bir kist olması və ya sirozun irəliləmiş mərhələ fəsadları kimi vəziyyətlərdə, proses mütləq qaraciyər cərrahiyyəsi sahəsində ixtisaslaşmış bir Ümumi Cərrah mütəxəssisi tərəfindən idarə olunmalıdır.

Qaraciyərin haqqında tez-tez verilən suallar

Vacib Xəbərdarlıq: Bu məqalə yalnız məlumatlandırma məqsədi daşıyır və peşəkar tibbi məsləhəti, diaqnozu və ya müalicəni əvəz etmir.