Qaraciyər kistaları qaraciyərdə əmələ gələn xoşxassəli (xərçəng olmayan) böyümələrdir. Simptomlar olmadığı müddətcə, bu maye dolu kisələr adətən qaraciyərin funksiyasını təsir etməməsi səbəbindən nadir hallarda müalicə tələb edir.
Əksər hallarda, tək bir kistası (sadə kist olaraq bilinir) olan şəxslər simptomlar yaşamır. Digərləri polikistik qaraciyər xəstəliyi olaraq bilinən bir xəstəlik inkişaf etdirə bilər və qaraciyərlərində çoxlu sayda kistik böyümə görünə bilər.
Polikistik qaraciyər xəstəliyində belə qaraciyər lazım olduğu kimi işləməyə davam edə bilər. Ümumiyyətlə qaraciyər kistaları 30-70 yaş arası insanları təsir edə bilər, lakin insanların yalnız 10-15%-ində əhəmiyyətli simptomlar inkişaf edir.
Qadınlar kişilərdən daha çox qaraciyər kistası ilə doğulur və kişilərdə qadınlardan daha çox qaraciyər kistası inkişaf edir. Qaraciyər kistaları adətən başqa bir şey üçün müayinə edilərkən təsadüfən tapılır.
Əksər qaraciyər kistaları hər hansı bir probleminə səbəb olmur və müalicə edilməsinə ehtiyac yoxdur.
Qaraciyər kistası nədir?
Qaraciyər kistaları hava, maye və ya yarı bərk maddə ilə dolu nazik divarlı kisələrdir. Qaraciyər kistası insanların təxminən 5%-ində görünür. Kistaların əksəriyyəti xoşxassəlidir, lakin bütün xərçənglər bədxassəli kistalar yarada bilər.
Xəstələr adətən tək bir qaraciyər kistası ilə müraciət edir, lakin bəzən birdən çox kista da inkişaf edə bilər. Qaraciyər kistaları nadir hallarda qaraciyərin işləmə qabiliyyətini pozur.
Qaraciyər kistasının əlamətləri nələrdir?
Xoşxassəli və ya xərçəng qaraciyər kistaları olan əksər insanlarda heç vaxt simptomlara rast gəlinmir. Lakin bəzi hallarda qaraciyər kistasının əlamətləri bu şəkildə özünü göstərə bilər:
- Qarının sağ üst hissəsində küt ağrı
- Şişmiş qarın bölgəsi
- Ürəkbulanma və qusma
- Az yemək yedikdən sonra iştahasızlıq və toxluq hissi
- Nəfəs darlığı hissi
- Sarılıq: Qaraciyər kistaları öd kanallarınızı tıxayarsa bu hal baş verə bilər
- Qızdırma və kəskin qarın ağrısı: Bu, kistanın partlaması zamanı baş verə bilər
Qaraciyər kistası niyə əmələ gəlir?
Qaraciyər kistasının səbəbləri dəqiq bilinmir. Bəzi insanlarda qaraciyər kistaları inkişaf edərkən, bəzilərində onlarla birlikdə doğulur. Qaraciyər kistaları doğuşda mövcud olsa belə, həyatın sonrakı dövrlərində simptomlar üzə çıxana qədər fərq edilməyə bilər.
Polikistik qaraciyər xəstəliyi olan şəxslər xəstəliyi irsən ala bilərlər, lakin bəzi hallarda ailədə xəstəlik tarixçəsi olmadan da bu vəziyyət ortaya çıxa bilər.
Çirklənmiş qida vasitəsilə infeksiyaya səbəb ola bilən exinokokk parazitinin (parazitar bir infeksiya), qaraciyər kistalarının inkişafında da rol oynadığı məlumdur.
Qaraciyər kistasının növləri
Qaraciyərdə bir və ya daha çox kista olduğu söylənmişsə, kistanın növünü öyrənmək olduqca vacibdir. Qaraciyər kistası növləri bu şəkildədir:
- Sadə kistalar: Ən çox görülən qaraciyər kistası növüdür. Sadə kistaların çoxu heç bir əlamətlə rastlaşmır. Adətən başqa bir şey üçün aparılan müayinə zamanı təsadüfən tapılır. Yalnız simptomlar görünməyə başlayarsa müalicə edilir.
- Qaraciyər hidatik kistaları: Exinokokkoz və ya hidatik xəstəlik olaraq da adlandırılır. Kistalara bir növ parazit səbəb olur. Qaraciyərdə və ya bədəninizin digər hissələrində ola bilər. Müalicə dərman və əməliyyat ilə mümkündür.
- Polikistik qaraciyər xəstəliyi: Genetik bir pozuntu olaraq qaraciyərdə çoxlu kistaların yaranmasına səbəb olur.
- Biliar kistadenoma: Adətən böyük bir qaraciyər kistasıdır. Qadınlarda daha çox rast gəlinir. Dolğunluq və qarın ağrısı simptomlarına səbəb olur. Xərçəng riskini artıra bilər. Müalicə adətən qaraciyər əməliyyatıdır.
- Qaraciyər hemangioma: Qan damarlarından ibarət olan, adətən xoşxassəli və müalicəsi mümkün qaraciyər kistasıdır.
- Travmatik kistalar (psevdokistalar): Qaraciyər yaralanmasından sonra görünə bilər.
Qaraciyər kistası necə diaqnoz edilir?
Çox vaxt, səhiyyə mütəxəssisləri digər narahatlıqlar üçün görüntüləmə testləri apararkən qaraciyər kistası diaqnozu qoyurlar.
Qaraciyər kistalarını aşkar edən görüntüləmə testləri bunları əhatə edir:
- Ultrasəs: Ultrasəslər daxili orqanların və ya digər toxumaların real vaxt təsvirlərini və videolarını yaratmaq üçün yüksək tezlikli səs dalğalarından istifadə edir.
- Kompyuter tomoqrafiyası (KT): KT müayinələri yumşaq toxumaların və sümüklərin üçölçülü görüntülərini yaratmaq üçün bir sıra rentgen və kompyuterdən istifadə edir.
- Maqnit rezonans görüntüləmə (MRT): Bu ağrısız test, bədəndəki orqanların və strukturların çox aydın görüntülərini yaratmaq üçün böyük bir maqnit, radio dalğaları və kompyuter istifadə edir.
Həkim mütəxəssislər görüntüləmə testləri zamanı qaraciyər kistalarını aşkar edərsə, xərçəngdən əvvəlki və ya xərçəng qaraciyər kistaları, polikistik qaraciyər xəstəliyi və ya parazitlərin səbəb olduğu qaraciyər kistaları kimi vəziyyətləri diaqnoz etmək üçün aşağıdakıları edə bilərlər:
- Fiziki Müayinə
- Tibbi keçmiş: Səhiyyə mütəxəssisləri xroniki qaraciyər xəstəliyi tarixçəsi olub olmadığı ilə yanaşı ailənin tibbi keçmişi haqqında suallar verə bilər.
- Serodiaqnostik testlər: Bu testlər qan nümunələrindəki spesifik anticisimləri müəyyən etmək üçün istifadə olunur.
- Kontrastlı ultrasəs: Kontrastlı ultrasəs ilə yüksək tezlikli səs dalğaları bədən toxumaları üzərindən göndərilir və əks-sədalar qeydə alınaraq video və ya şəklə çevrilir.
Qaraciyərdə kista müalicəsi
Qaraciyər kistası müalicəsi kistanın növündən asılıdır. Xoşxassəli və ya sadə qaraciyər kistalarının əksəriyyətinin müalicə edilməsinə ehtiyac yoxdur. Lakin həkim mütəxəssislər diametri 4 santimetrdən böyük olan xoşxassəli və ya sadə qaraciyər kistalarını çıxara bilər.
Böyük xoşxassəli kistaları, polikistik qaraciyər xəstəliyinin səbəb olduğu kistaları və xərçəngdən əvvəlki və ya xərçəng qaraciyər kistalarını çıxarmaq üçün prosedurlar və əməliyyatlar bunları əhatə edir:
- Perkutan aspirasiya: Səhiyyə mütəxəssisləri qaraciyər kistalarına iynələr və ya kateterlər yerləşdirmək və kistaların mayesini boşaltmaq üçün ultrasəs və KT görüntüləmədən istifadə edir.
- Kista fenestrasyonu: Bu əməliyyat, kistanın divarını çıxararaq böyük kistaları müalicə edir.
- Qaraciyər rezeksiyası: Bu əməliyyatda qaraciyərin kistalardan təsirlənən bölgələri çıxarılır.
- Transarterial embolizasiya (TACE): Səhiyyə mütəxəssisləri qaraciyərinizə qan təmin edən arteriyalarınızdan birinə xərçəng əleyhinə dərmanlar yeridərlər. Daha sonra arteriyaları tıxayacaq bir maddə yeridirlər. Bu maddələr bənd vəzifəsini görərək xərçəng əleyhinə dərmanın uçub getmək əvəzinə tumorun ətrafında dönməsini təmin edir.
- Əməliyyat: Xoşxassəli və ya xərçəng kistaları çıxarmaq üçün üstünlük verilir.
- Qaraciyər transplantasiyası: Bu transplantasiya, dərmana və ya qaraciyər kistalarının çıxarılmasına yönəlik əməliyyatlara cavab verməyən polikistik qaraciyər xəstəliyini müalicə edir.
Qaraciyər kistası əməliyyatı
Polikistik böyrək xəstəliyindən qaynaqlanan böyrək çatışmazlığından fərqli olaraq PLD, qaraciyər çatışmazlığına yol açmır və əslində əksər xəstələrdə əməliyyat tələb olunmur. Bununla birlikdə, qaraciyər kistalardan dolayı həddindən artıq böyümüş və yaxınlıqdakı orqanlara təzyiq edirsə, kistaların açılması və ya çıxarılması üçün əməliyyat tələb olunur.
Qaraciyər kistası əməliyyatı böyük kəsiklər açılmadan laparoskopik üsullar ilə həyata keçirilə bilər. Qapalı cərrahi üsulu mənasına gələn bu prosedur zamanı cərrah qarın içini daha rahat görə bilmək üçün qarın bölgəsinə 3-4 ədəd kəsik açır. Açılan kəsiklərdən portal daxil edilərək karbon dioksid ilə qarının şişməsi təmin edilir. Daha sonra qarın içərisinə laparoskop daxil edilərək sahə görülməsi təmin edilir. Digər kəsik yerlərindən cərrahi avadanlıqlar içəriyə yerləşdirilərək prosedur başlayır.
Kista çıxarılır və ətraf toxumalar təmizlənərək prosedur sona çatır. Kəsik yerləri xüsusi sarğı və ya kiçik tikişlər ilə bağlanır. Bu cərrahi prosedurdan sonra bir və ya iki gün xəstəxana istirahəti məsləhət görülür.
Xəstə evə yazılarkən əməliyyat bölgəsinin infeksiya ilə qarşılaşmaması üçün antibiotik verilə bilər. Əməliyyatdan sonra yumşaq qidalar istehlakı və ağır qaldırmamaq müalicə prosesində mənfi nəticələr yaranmaması üçün məsləhət görülür.
Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.
