Qaraciyər xərçəngi iki əsas qrupa bölünür: birincil (qaraciyərdən yaranan xərçəng) və metastatik (başqa orqandakı şişin qaraciyərə yayılması nəticəsində yaranan şişlər).
Qaraciyərin metastatik şişləri adətən çoxsaylı olur və 80%-i həzm sistemindən qaynaqlanan şişlərə bağlıdır. Birincil qaraciyər şişləri əsasən hepatosellüler karsinomalardır, lakin xolangiokarsinoma, hepatoblastoma və angiosarkoma daha nadir növlərdir. İlkin qaraciyər xərçəngində müalicənin müvəffəqiyyəti erkən diaqnozdan asılıdır və cərrahi rezeksiyaya məruz qala bilən xəstələrdə 5 illik sağ qalma nisbəti təxminən 30% təşkil edir.
Qaraciyər xərçəngi – Hepatosellüler karsinoma (HCC)
Hepatosellüler karsinoma (HCC) getdikcə daha çox yayılan və adətən inkişaf etmiş mərhələdə diaqnoz qoyulan xərçəng növüdür. Bütün xərçənglər arasında 6-cı yerdədir və hər il dünyada təxminən 600.000 insan bu xərçəngdən dünyasını dəyişir.
Avropa və ABŞ-da hər 100.000 insandan 2-4-də müşahidə olunur. Kişilərdə qadınlara nisbətən iki dəfə çox rast gəlinir. Bu nisbət Asiya və Cənubi Afrikada 100/100000-ə çatır.
Qaraciyər xərçənginin dünyada yayılması Hepatit B-nin epidemiologiyası ilə paraleldir. Xəstəlik əsasən Qərb ölkələrində 50-60 yaş civarında, Asiya və Afrikada daha gənc yaşlarda (25-35) rast gəlinir.
Əmələ gəlməsinin səbəbləri
Qaraciyər sirrozu olan xəstələrdə HCC karsinomasının illik inkişaf nisbəti təxminən 5% təşkil edir və bu xəstələrin 1/3-də HCC inkişaf edir. Bu səbəbdən hepatit B və hepatit C virusuna yoluxmuş xəstələr və digər səbəblərdən xroniki qaraciyər xəstəliyi olan insanlar ildə iki dəfə ultrasəs müayinəsi etməli və qanda alfafetoproteini (AFP) ölçməlidirlər.
- Hepatit B virusu
- Hepatit C virusu
- Alkoqol sirrozu
- Qaraciyər adenoması
- Aflatoksinlər
- Wilson xəstəliyi
- Tərəvəz alkaloidləri
- Oral kontraseptivlər
- Androgenik steroidlər
- Vinil xlorid
- Kontrast Materiallar (Torotrast)
Hepatosellüler karsinoma (HCC) əlamətləri hansılardır?
Arıqlamaq, halsızlıq, iştahsızlıq, qarının sağ yuxarı hissəsində ağrı və hərarət xəstəliyin əsas əlamətləridir. Qarında maye yığılması (asit) və qaraciyərin böyüməsi də bu əlamətlərə daxildir.
Qaraciyər xərçəngi diaqnozu necə qoyulur?
Qaraciyər xərçəngi olan xəstələrin əksəriyyətində şiş markeri olan alfa-fetoproteinin (AFP) yüksək serum səviyyələri görülür. Əgər qanda ölçülən AFP səviyyəsi 10-dan yuxarıdırsa, xəstə HCC üçün müayinə edilməlidir. Qaraciyərin görüntülənməsi ilə birlikdə qanda AFP səviyyəsi də yoxlanmalıdır.
Görüntülənmə üsulları
Qaraciyərdə zədələnməni görmək üçün Ultrasonoqrafiya, Kompüter Tomoqrafiyası (KT) və Maqnit Rezonans (MR) görüntüləmə üsullarından istifadə olunur. Bundan əlavə, diaqnoz üçün US altında incə iynə biopsiyası həyata keçirilə bilər, lakin bu üsul getdikcə daha az istifadə olunur. MRT şişin qaraciyərin digər strukturlarına yayılmasını göstərmək üçün ən yaxşı üsuldur. Hepatik angioqrafiya şübhəli hallarda və anatomik variasiyaları aşkar etmək üçün istifadə olunur.
Qaraciyər xərçənginin müalicəsi
Şişin cərrahi üsulla çıxarılması
HCC xəstələri həkimə adətən irəli mərhələdə müraciət etdikləri üçün cərrahi müalicə (rezeksiya) xəstələrin yalnız 10-20%-də mümkündür. Adətən diametri 2 sm və ya daha az olan şişlərə rezeksiya tətbiq olunur.
Rezeksiya üçün şiş qaraciyərlə məhdudlaşmalı, uzaq metastazlar olmamalıdır, portal və ya qaraciyər venalarında tromboz inkişaf etməməli, qaraciyərin tutumu kifayət qədər olmalıdır. Əməliyyatdan əvvəl rezeksiya üçün diqqətli müayinə tələb olunur.
Rezeksiyadan sonra qalmalı olan minimum qaraciyər ölçüsü normal qaraciyərin 25%-i qədər, sirroz olan qaraciyərdə isə 50% olmalıdır. Təəssüf ki, sirrozlu xəstələrdə rezeksiyadan sonra şişin təkrarlanma tezliyi 5 il ərzində 50-70% civarındadır.
Bunun əsas səbəbi qaraciyər daxilində ilkin şişin yayılması (70-80%), digər bir səbəbi isə yeni əmələ gələn şişlərdir (30-40%). Xəstələrin yalnız 30%-i rezeksiyadan sonra 5 il yaşaya bilir.
