Endoskopiya həzm sistemini müayinə etmək üçün cərrahi müdaxilə olmadan ağızdan edilən bir prosedurdur. Qastroenteroloqa bədəndə kəsik etmədən orqanı müayinə etməyə imkan verir. Qida borusu, mədə və onikibarmaq bağırsağındakı pozğunluqların diaqnostikasında və bəzən müalicəsində istifadə edilən endoskopiya, ucunda kamera və işıq olan elastik bir borudan ibarətdir. Bəzi hallarda biopsiya aparmaq üçün endoskopa xüsusi alətlər əlavə oluna bilər.
Endoskopiya hansı hallarda aparılır? Hansı xəstəliklərə diaqnoz qoymaq olar?
Diaqnostik məqsədlər üçün: Bir çox simptoma görə endoskopiya edilə bilər.
- Anormal qanaxma
- Davamlı qarın ağrısı
- Udmaqda çətinlik, udmada çətinlik və ya özofagusun tıxanması
- Davamlı ürəkbulanma
- Uzun müddət davam edən ishal və qəbizlik
- Səbəbi bilinməyən kilo itkisi
- Mədə xorası
- İnfeksiyalar
- Pankreatit
- Öd kisəsində daşlar
- Şişlər
- Həzm sistemindəki müxtəlif pozğunluqların səbəblərini araşdırmaq üçün istifadə edilə bilər.
Terapevtik məqsədlər üçün: Endoskopiya aparatına xüsusi alətlər əlavə etməklə müalicə məqsədilə də istifadə oluna bilər. Endoskopiya üsulu ilə özofagus darlıqlarının açılması, yığılmış mayenin boşaldılması, polipin kəsilməsi, yad cismin çıxarılması, hətta yoluxmuş öd kisəsi kimi kiçik orqanların çıxarılması da edilə bilər.
Bundan əlavə, endoskopiya bəzən ultrasəs kimi digər prosedurlarla birləşdirilir. Bir ultrasəs probu endoskopa endoskopik ultrasəs (EUS) adlı bir üsulla qoşula bilər. Qida borusu və ya mədə divarının xüsusi görüntüləri əldə edilə bildiyi halda, mədəaltı vəzi kimi çətin əldə edilən orqanların görüntüləri daha asan və ətraflı şəkildə əldə edilə bilər.
Endoskopiya riskli bir prosedurdurmu?
Cərrahi əməliyyatlarla müqayisədə çox təhlükəsiz bir üsuldur. Hər bir tibbi prosedur kimi, endoskopiyanın riskləri az olsa da, var.
- Qanaxma: Diaqnoz, müalicə və ya biopsiya üçün endoskopiya zamanı qanaxma baş verə bilər.
- İnfeksiya: Ən çox endoskopiya müayinə və biopsiyadan ibarətdir və infeksiya riski aşağıdır. Endoskopiyanın bir hissəsi kimi əlavə prosedurlar aparıldıqda infeksiya riski arta bilər. Əksər infeksiyalar kiçikdir və antibiotiklərlə müalicə edilə bilər. Əgər infeksiya riskiniz yüksəkdirsə, həkiminiz prosedurdan əvvəl sizə profilaktik antibiotiklər verə bilər.
- Mədə-bağırsaq traktının yırtığı: Nadir hallarda yemək borusunda və ya yuxarı həzm sisteminin başqa bir hissəsində cırılma və orqanların zədələnməsi baş verə bilər.
- Sedasiya reaksiyası: Yuxarı endoskopiyadan əvvəl xəstənin özünü narahat hiss etməməsi üçün sedasiya tətbiq edilir ki, əməliyyat daha rahat icra oluna bilsin. Çox nadir olsa da, tətbiq olunan sedasyondan asılı olaraq reaksiyalar mümkündür.
- sinə ağrısı
- Yanğın
- Endoskopiya sahəsində daimi ağrı
- Nəfəs darlığı
- udqunmada çətinlik
- Şiddətli və davamlı qarın ağrısı
- Qusma
Endoskopiya proseduru üçün hansı həkimə müraciət edilməlidir?
Endoskopiya üsulu həm diaqnostika, həm də müalicə məqsədilə istifadə edilə bilər. Müayinə ediləcək orqandan asılı olaraq endoskopik əməliyyatın aparılacağı həkim və şöbə fərqli ola bilər. Ancaq yuxarı endoskopiya olaraq təyin olunan və yemək borusu, mədə və onikibarmaq bağırsaqda aparılan endoskopiya üçün Qastroenterologiya və ümumi cərrahiyyə həkimlərinə müraciət etmək lazımdır. Endoskopiya prosedurunu həyata keçirəcək həkim kifayət qədər təcrübəyə malikdirsə, mümkün fəsadların qarşısını almaq olar.
Endoskopiyanın növləri hansılardır?
Qida borusu, mədə və onikibarmaq bağırsağın müayinə olunduğu yuxarı endoskopiyadan başqa, araşdırılan bölgəyə görə müxtəlif endoskopiya növləri mövcuddur.
Aşağı mədə-bağırsaq sistemi endoskopiyası (Kolonoskopiya): Endoskop anusa daxil edilir və həzm sisteminin qalın bağırsaq kimi alt hissələri araşdırılır. Bəzən qalın bağırsağın yalnız aşağı hissəsini (sigmoid kolon) yoxlamaq üçün daha qısa bir boru istifadə olunur. Bu prosedur sigmoidoskopiya adlanır.
Yuxarı mədə-bağırsaq sistemi endoskopiyası (Qastroskopiya): Endoskop ağızdan və yemək borusu vasitəsilə mədəyə aparılır. Qida borusu, mədə və onikibarmaq bağırsaq müayinə edilir.
Enteroskopiya (İkili balonlu enteroskopiya): Nazik bağırsaq müayinə edilir.
Prosedurdan əvvəl nələrə diqqət edilməlidir?
Endoskopiyaya hazırlıq zamanı mədə boş olmalıdır. Buna görə də, endoskopiyadan əvvəl səkkiz saata qədər yemək və içmək dayandırılmalıdır.
- Endoskopiya prosedurundan əvvəl istifadə olunan bütün dərmanlar haqqında qastroenteroloqa məlumat verilməlidir. Endoskopiya prosedurundan bir neçə gün əvvəl qan durulaşdırıcı dərmanlar dayandırılmalıdır, çünki qanaxmaya səbəb ola bilər.
- Qastroenteroloq diabet, ürək xəstəliyi və ya yüksək qan təzyiqi kimi xroniki xəstəlikləri olan insanlar üçün lazımi təlimat verəcəkdir.
- Endoskopiya proseduru zamanı ağrı və ya narahatlığın qarşısını almaq üçün prosedurdan əvvəl xəstəni rahatlaşdırmaq üçün sedativ üsullar tətbiq edilir. Buna görə də prosedurdan sonra xəstəyə kömək edə biləcək birinin olması vacibdir.
- Endoskopiya prosedurundan əvvəl xəstə sol tərəfinə çevrilir və başı 90 dərəcə çevrilir. Lazım gələrsə, xəstənin bədəninə nəfəs, qan təzyiqi və ürək dərəcəsini izləmək üçün elektrodlar əlavə edilə bilər.
Kimlər endoskopiyadan keçə bilməz?
Endoskopiya planlı bir prosedurdur. Tibbi vəziyyəti nəzərə alınmaqla, demək olar ki, hər bir xəstəyə tətbiq oluna bilər. Hətta ürək ritminə nəzarət edərək kardiostimulyatoru olan insanlara da tətbiq etmək olar. Məlum və ya şübhəli həzm traktının obstruksiyası hallarında, udma problemi olan insanlarda endoskopiya aparılmır.
Endoskopiya necə aparılır?
- Endoskopiya proseduruna başlamazdan əvvəl xəstəyə tıxanma və narahatlığı minimuma endirmək üçün sedativ verilir.
- Ağzını açıq saxlamaq üçün plastik ağız qoruyucusu istifadə olunur. Boğazı uyuşdurmaq üçün ağıza anestezik səpilir.
- Endoskop ağız boşluğuna yerləşdirilir. Endoskop boğazınızdan keçərkən həkiminiz sizdən udmaq istəyə bilər. Boğazda təzyiq hissi ola bilər, lakin adətən ağrı hiss olunmur.
- Endoskop boğazdan keçdikdən sonra xəstə danışa bilmir, lakin səslər çıxara bilir. Endoskopiya nəfəs almağa mane olmur.
- Endoskopiya zamanı görüntülər müayinə otağında ekrana köçürülür. Həzm sisteminizdəki bu tarama prosesinin şəkilləri daha sonra araşdırıla bilməsi üçün qeyd olunur.
- Həzm sistemini şişirtmək üçün yemək borusu vasitəsilə yumşaq hava təzyiqi tətbiq oluna bilər. Bu, endoskopun sərbəst hərəkət etməsinə və həzm sisteminin qıvrımlarının daha asan araşdırılmasına imkan verir.
- Əlavə edilmiş havadan təzyiq və ya dolğunluq hiss oluna bilər.
- Toxuma nümunəsi götürmək və ya polipi çıxarmaq üçün endoskopdan xüsusi cərrahi alətlər keçirilə bilər.
- Müayinə bitdikdən sonra endoskop yavaş-yavaş ağzınızdan çıxarılır.
Endoskopiya proseduru nə qədər vaxt aparır?
Endoskopiya proseduru adətən insanın vəziyyətindən asılı olaraq 15-30 dəqiqə çəkir. Biopsiya: Bundan əlavə, şübhəli hallarda biopsiya üçün mədə, yemək borusu və onikibarmaq bağırsaqdan toxuma nümunələri götürülə bilər.
Endoskopiyadan sonra qidalanma necə olmalıdır?
Endoskopiya prosedurundan sonra iki saat ərzində heç bir şey yemək və içmək tövsiyə edilmir. Endoskopiyadan sonra ürəkbulanma və qusmanın qarşısını almaq üçün qidalanma iki saat gecikdirilməlidir. Bu iki saatdan sonra maye içə bilərsiniz. Bundan sonra normal qidalanmaya başlamaq olar.
Endoskopiya texnologiyasında ən son texnikalar hansılardır?
Yeni nəsil endoskoplar ətraflı təsvirlər yaratmaq üçün yüksək rezolyusiyaya malik təsvirdən istifadə edir. Bundan əlavə, innovativ üsullar endoskopiyanı görüntüləmə texnologiyası və ya cərrahi prosedurlarla birləşdirir.
Kapsul endoskopiyası: Digər testlər qəti diaqnoz üçün kifayət etmədikdə, uyğun xəstələrdə kapsul endoskopiyasından istifadə edilə bilər. Kiçik bir kamera olan bir həbi udmaqla həyata keçirilir. Xəstə kapsulun həzm traktından irəlilədiyini hiss etmir. Həzm sistemində irəliləyən kapsul ətraflı müayinə üçün görüntülər əldə edir.
ERCP: X-şüaları öd və mədəaltı vəzi kanallarında problemlərin diaqnozu və ya müalicəsi üçün endoskopiya ilə birləşdirilir.
Xromoendoskopiya: Endoskopiya proseduru zamanı bağırsağın selikli qişasında xüsusi ləkə və ya boyadan istifadə edən texnika. Boya bağırsaq selikli qişasında anormal bir şey varsa həkimə daha yaxşı görməyə kömək edir.
Endoskopik Ultrasəs (EUS): Endoskopiya üsulu ilə ultrasəs birləşdirilərək həyata keçirilir. Normal endoskopiya zamanı adətən görünməyən orqanların və digər strukturların vizuallaşdırılmasına imkan verir.
Endoskopik selikli qişanın rezeksiyası (EMR): Bu, həzm sistemindəki xərçəngli toxumaların çıxarılmasına kömək etmək üçün istifadə edilən bir texnikadır. EMR-də anormal toxumanın altına maye yeritmək üçün endoskopdan bir iynə keçir. Bu proses xərçəng toxumasını digər təbəqələrdən ayırmağa kömək edir ki, daha asan çıxarılsın.
Dar zolaqlı görüntüləmə (NBI): Damarlar və selikli qişa, həzm sisteminin daxili təbəqəsi arasında daha çox kontrast yaratmağa kömək etmək üçün xüsusi filtrdən istifadə edir.
