Öd yollarının stentlənməsi müasir tibbdə öd axınının bərpası üçün tətbiq olunan effektiv minimal invaziv prosedurdur.
Bu müalicə üsulu öd yollarında tıxanma və ya daralma problemi yaşayan xəstələrə həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırmaq imkanı verir. Öd yollarının stentlənməsi nədir və nə zaman edilir sualları xəstələr tərəfindən tez-tez verilən suallar arasındadır.
Öd yolları qaraciyərdən öd kisəsinə və oradan da nazik bağırsağa uzanan və ödün hərəkətini təmin edən kanal sistemindən ibarətdir.
Bu yolların tıxanması və ya daralması nəticəsində sarılıq, ağrı, həzm problemləri və digər ciddi sağlamlıq problemləri yarana bilər. Stentləmə proseduru bu problemlərin həllinə kömək edir və xəstənin normal həyatına qayıtmasını təmin edir.
Öd yolları nədir və nə iş görür?
Öd yollarının stentlənməsini daha yaxşı başa düşmək üçün əvvəlcə öd yollarının funksiyasını anlamaq vacibdir.
Öd yolları qaraciyər tərəfindən istehsal olunan ödün bədəndə hərəkətini təmin edən bir boru sistemindən ibarətdir. Öd mayesi yağlı qidaların həzmində mühüm rol oynayır və bağırsaqlarda qida həzmini asanlaşdırır.
Öd yolları sistemi üç əsas hissədən ibarətdir: qaraciyərdaxili öd yolları, ümumi öd yolu və öd kisəsi. Qaraciyər tərəfindən istehsal olunan öd bu kanallar vasitəsilə əvvəlcə öd kisəsində toplanır, sonra isə qida qəbulu zamanı nazik bağırsağa axıdılır.
Öd yollarında hər hansı bir tıxanma və ya daralma yarandıqda, öd mayesi normal şəkildə hərəkət edə bilmir. Bu vəziyyət ödün qanda toplanmasına, sarılığa, qaşınmaya, ağrıya və hətta infeksiyaya səbəb ola bilər. Belə hallarda stentləmə proseduru həyati əhəmiyyət kəsb edir.
Öd yollarının stentlənməsi nədir?
Öd yollarının stentlənməsi daralmış və ya tıxanmış öd yollarına kiçik bir boru şəklində stent yerləşdirilərək öd axınının bərpa edilməsi prosesidir.
Stent adətən metal və ya plastik materialdan hazırlanmış, içi boş, elastik bir quruluşdur. Bu quruluş öd yolunu açıq saxlayaraq ödün sərbəst şəkildə hərəkət etməsini təmin edir.
Prosedur adətən endoskopik retroqrad xolangiopankreatoqrafiya (ERCP) adlanan üsulla həyata keçirilir.
Bu minimal invaziv prosedurda cərrah böyük kəsiklər etmədən, endoskop adlanan nazik, elastik bir boru vasitəsilə öd yollarına çatır və stenți yerləşdirir.
Bəzi hallarda isə perkutan transhepatik xolangioqrafiya (PTC) üsulu tətbiq oluna bilər.
Stentlərin müxtəlif növləri mövcuddur. Metal stentlər daha uzunmüddətli həllər təqdim edir və adətən xərçəng kimi xroniki vəziyyətlərdə istifadə olunur. Plastik stentlər isə müvəqqəti həll üçün nəzərdə tutulub və adətən 3-6 ay sonra dəyişdirilməlidir.
Öd yollarının stentlənməsi nə zaman edilir?
Öd yollarının stentlənməsi müxtəlif tibbi vəziyyətlərdə göstərişdir. Bu prosedur həyatın keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdıra və bəzi hallarda həyati əhəmiyyət kəsb edə bilər.
Xərçəng və Bədxassəli Şişlər
Öd yollarının stentlənməsinin ən çox tətbiq olunduğu hallardan biri pankreas xərçəngi, öd yolları xərçəngi və ya qaraciyər xərçəngidir. Bu xərçənglər öd yollarını sıxaraq tıxanmaya səbəb ola bilər. Belə hallarda stentləmə sarılığı azaldır və xəstənin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırır.
Öd Daşları
Böyük öd daşları öd yollarını tam və ya qismən tıxaya bilər. Əgər daş endoskopik üsullarla çıxarıla bilmirsə, stent yerləşdirilə bilər. Stent daşın ətrafından ödün axmasını təmin edərək təcili vəziyyəti aradan qaldırır.
İltihabi Xəstəliklər
Xroniki pankreatit və ya sklerozan xolangit kimi iltihabi xəstəliklər öd yollarında çapıqlara və daralmalara səbəb ola bilər. Bu daralmaların açılması üçün stentləmə proseduru tətbiq edilir.
Cərrahi əməliyyatdan sonra ağırlaşmalar
Bəzi hallarda öd kisəsi əməliyyatı və ya digər qarın əməliyyatları sonrası öd yollarında zədələnmə və ya daralma yarana bilər. Bu ağırlaşmaların müalicəsində də stentləmə istifadə olunur.
Xoledoxolitiaz
Ümumi öd yolunda daş olması vəziyyəti xoledoxolitiaz adlanır. Daşın çıxarılmasından sonra və ya çıxarıla bilmədiyi hallarda stent yerləşdirilə bilər.
Prosedur necə həyata keçirilir?
Öd yollarının stentlənməsi proseduru adətən xəstəxanada, müasir endoskopiya otağında həyata keçirilir.
Prosedur aşağıdakı addımlardan ibarətdir:
Hazırlıq mərhələsi: Xəstə prosedurdan əvvəl 6-8 saat ac qalmalıdır. Qan testləri və təsvir müayinələri aparılır. Xəstə istifadə etdiyi dərmanlar haqqında həkimə məlumat verməlidir.
Sedasiya: Prosedur zamanı xəstə yüngül anesteziya altında olur. Bu, xəstənin rahat olmasını və prosedurdan narahat olmamasını təmin edir.
Endoskopun yerləşdirilməsi: Həkim endoskop adlanan nazik, elastik borunun ucunda kamera olan alət istifadə edir. Endoskop ağızdan yeritdikdən sonra mədə vasitəsilə nazik bağırsağın öd yollarının açıldığı hissəsinə çatdırılır.
Öd yollarının görüntülənməsi: Kontrast maddə yeridilərək rentgen şüaları altında öd yollarının xəritəsi çıxarılır. Bu, tıxanmanın və ya daralmanın dəqiq yerini müəyyən etməyə kömək edir.
Stentin yerləşdirilməsi: Xüsusi naqillər və katerlər istifadə edilərək stent daralma və ya tıxanma sahəsinə yerləşdirilir. Stent öz-özünə genişlənərək öd yolunu açıq saxlayır.
Prosedur adətən 30 dəqiqədən 1 saata qədər çəkir. Əksər xəstələr prosedurdan sonra eyni gün və ya növbəti gün evə buraxılır.
Prosedurdan sonra nələr gözlənilir?
Öd yollarının stentlənməsi prosedurandan sonra bərpa prosesi adətən sürətli olur. İlk bir neçə gün boğaz ağrısı, yüngül qarın narahatlığı və ya şişkinlik hiss oluna bilər. Bu normal və müvəqqəti əlamətlərdir.
Sarılıq əlamətləri bir neçə gün ərzində azalmağa başlayır. Dərinin və gözlərin sarı rəngi tədricən normal vəziyyətə qayıdır. Qaşınma da yavaş-yavaş keçir.
Xəstə prosedurdan sonra ilk 24 saat ərzində yüngül, maye qidalarla başlamalıdır. Sonrakı günlərdə tədricən normal pəhrizə keçmək olar. Yağlı və ağır qidalardan müəyyət müddət uzaq durmaq tövsiyə olunur.
Fiziki fəaliyyət məhdudiyyətləri minimal olsa da, ilk bir neçə gün ağır əşya qaldırmaqdan və ağır fiziki işlərdən çəkinmək lazımdır. Əksər xəstələr bir həftə ərzində normal fəaliyyətlərinə qayıda bilir.
Risklər və Ağırlaşmalar
Öd yollarının stentlənməsi ümumiyyətlə təhlükəsiz bir prosedur olsa da, bütün tibbi prosedurlar kimi müəyyən risklər daşıyır:
- İnfeksiya (xolangit): Öd yollarında infeksiya inkişaf edə bilər. Bu halda qızdırma, titrəmə və qarın ağrısı yaranır.
- Pankreatit: Prosedur zamanı pankreas qıcıqlandırıla bilər ki, bu da pankreatitin inkişafına səbəb ola bilər.
- Qanaxma: Nadir hallarda prosedur zamanı qanaxma baş verə bilər.
- Stentin tıxanması: Zamanla stent tıxana və ya dəyişdirilməli ola bilər.
- Stentin yerindən çıxması: Nadir hallarda stent düzgün pozisiyadan çıxa bilər.
- Perforasiya: Çox nadir hallarda öd yollarında və ya bağırsaqda deşik yarana bilər.
Bu riskləri minimuma endirmək üçün təcrübəli mütəxəssislər tərəfindən müasir avadanlıqla prosedur aparılması vacibdir.
Tez-tez verilən suallar
1. Öd yollarının stentlənməsi ağrılıdırmı?
Xeyr, prosedur ağrılı deyil. Xəstə prosedur zamanı sedasiya altında olur və heç nə hiss etmir. Prosedurdan sonra yüngül narahatlıq və ya boğaz ağrısı ola bilər, lakin bu əlamətlər asanlıqla idarə olunur və tezliklə keçir. Əksər xəstələr proseduru çox rahat keçirdiklərini bildirir.
2. Öd yollarına stent yerləşdirildikdən sonra nə qədər müddət xəstəxanada qalmaq lazımdır?
Əksər hallarda xəstələr prosedurdan sonra eyni gün və ya 1-2 gün ərzində evə buraxılır. Xəstəxanada qalma müddəti xəstənin ümumi vəziyyətindən, əsas xəstəlikdən və prosedur zamanı hər hansı ağırlaşmanın olub-olmamasından asılıdır. Sadə hallarda ambulatoriya şəraitində həyata keçirilə bilər.
3. Öd yollarında stent nə qədər müddət qalır və dəyişdirilməlidir?
Stentin qalma müddəti stentin növündən və xəstənin vəziyyətindən asılıdır. Plastik stentlər adətən 3-6 ay sonra dəyişdirilməlidir, çünki zamanla tıxana bilər. Metal stentlər isə daha uzun müddət – bəzən bir neçə il və ya hətta daimi olaraq qala bilər. Xərçəng xəstələrində metal stentlər daha çox üstünlük təşkil edir.
4. Öd yollarının stentlənməsindən sonra pəhriz tələb olunurmu?
Prosedurdan sonra ilk günlərdə yüngül və asanlıqla həzm olunan qidalar tövsiyə olunur. Yağlı, ədviyyatlı və ağır qidalardan, eləcə də alkoqoldan uzaq durmaq vacibdir. Zamanla normal pəhrizə qayıtmaq mümkündür, lakin ümumi olaraq sağlam qidalanma prinsiplərinə riayət etmək tövsiyə olunur. Həkim fərdi pəhriz tövsiyələri verəcək.
5. Öd yollarının stentlənməsi xərçəngi müalicə edirmi?
Xeyr, stentləmə xərçəngin müalicəsi deyil, simptomatik bir müalicə üsuludur. Bu prosedur xərçəng tərəfindən yaradılan tıxanmanı aradan qaldıraraq sarılığı azaldır və xəstənin rahat yaşamasını təmin edir. Xərçəngin özünü müalicə etmək üçün kimyaterapiya, şüa terapiyası və ya cərrahi əməliyyat kimi digər müalicə üsulları tətbiq edilir. Stentləmə isə bu müalicələrlə yanaşı tətbiq olunan köməkçi bir üsuldur.
Diqqət: Bu məqalədəki məlumatlar ümumi informasiya məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəz edə bilməz.
