Qaraciyərin normal ölçüsündən artıq böyüməsi qaraciyər böyüməsi adlanır. İnsan orqanizminin ən böyük daxili orqanlarından biri olan qaraciyərin böyüməsi (hepatomeqaliya) çox vaxt başqa problem və ya xəstəlik səbəbindən inkişaf edir. Qaraciyərin böyüməsi bir müddət xəstələr tərəfindən hiss olunmur. Qarında şişkinlik və ya dolğunluq hissi və qarının yuxarı sağ hissəsində ağrı kimi əlamətlərlə ortaya çıxan problemi müalicə etmək üçün bunun altında yatan səbəbi müəyyən etmək lazımdır.
Qaraciyər vacib orqanlardan biridir
Qaraciyər insan həyatının davamı üçün əsas orqanlardan biridir. Qaraciyər insan bədəninin ən böyük daxili orqanıdır. Orta hesabla 1-1,5 kiloqram ağırlığında və bədən çəkisinin 1,5-2,5%-ni təşkil edir. Qaraciyər qandan toksinləri təmizləmək və qan xolesterolunu tənzimləmək də daxil olmaqla bir çox vacib funksiyaları yerinə yetirir və bədəndə filtr rolunu oynayır.
Bədəndə həddindən artıq zəhərli yük qaraciyəri həssas edə bilər. Qanda çoxlu toksinlər və ya yağlar qaraciyərin iltihabına və ya hepatitə səbəb ola bilər. Normalda qaraciyər ölçüsü 15-16 sm civarındadır. Qaraciyərin böyüməsi zamanı qaraciyər 21-22 sm-ə qədər böyüyə bilər və sağ qarının yuxarı hissəsində xəstələrdə narahatlıq yaradır.
Qaraciyərin böyüməsi xəstəliyin əlamətidir
Qaraciyərin böyüməsi çox vaxt əsas xəstəliyin əlamətidir. Qaraciyərin böyüməsi iltihab (hepatit), yağ toxuması və ya xərçənglə baş verə bilər. Qaraciyərin böyüməsi kəskin infeksiyaya cavab olaraq və ya inkişaf etmiş xroniki qaraciyər xəstəliyinə görə də baş verə bilər. Hepatomeqaliya bəzi ürək xəstəlikləri, xüsusilə ürək çatışmazlığı və bəzi qan xəstəliklərində müşahidə oluna bilər. Həmçinin qarın içi bəzi damarların tıxanması zamanı qaraciyər böyüməsi baş verə bilər.
Böyümə zərər verə bilər
Genişlənmiş qaraciyər təhlükəli bir vəziyyətin əlaməti ola bilər. Bəzən qaraciyər qısamüddətli (kəskin) vəziyyətə cavab olaraq şişir və bir müddət sonra öz-özünə normal ölçüyə qayıdır. Ancaq başqa bir səbəbə görə başlayan proses qaraciyərin yavaş, lakin proqressiv zədələnməsinə səbəb ola bilər. Qaraciyər problemlərinin erkən diaqnozu son dərəcə vacibdir. Gecikdirilərsə, qaraciyər sirrozu və qaraciyər xərçəngi inkişaf edə bilər və müalicə üçün qaraciyər transplantasiyası tələb oluna bilər.
Xəstəliyə bağlı böyümənin 5 əlaməti
Ümumiyyətlə, bu problemlə üzləşən xəstələr bir müddət qaraciyərlərinin böyüdüyünü dərk edə bilmirlər. Bir müddət sonra qarında şişkinlik və ya dolğunluq hissi və qarının yuxarı sağ hissəsində ağrı hiss olunur. Mütəxəssis həkimlər fiziki müayinə zamanı qaraciyərin böyüməsini qeyd edirlər.
Qaraciyərin böyüməsi bir xəstəlikdən qaynaqlanırsa, digər ümumi simptomlar ola bilər.
- Yorğunluq hissi
- Bulantı və ya iştahsızlıq
- Sarılıq (dəri və gözlərin sararması)
- Tünd sidik və açıq rəngli nəcis
- Dəridə qaşınma
Əgər böyümə varsa, bu xəstəliklər səbəb ola bilər:
- Qaraciyər hepatit, infeksiya və ya dərman probleminə cavab olaraq genişlənə bilər.
- Qaraciyərdə həddindən artıq yağ yığılması varsa (hepatosteatoz, yəni qaraciyər yağlanması), böyümə baş verəcəkdir.
- Qaraciyərdən keçən damarlar tıxanırsa, qaraciyər böyüyür.
- Alkoqolla əlaqəli hepatitiniz və sirozunuz varsa, qaraciyər böyüyə bilər.
- Toksik hepatit, adətən dərmanın həddindən artıq dozası nəticəsində yaranır
- Hepatit A, B və ya C infeksiyası nəticəsində yaranan viral hepatit.
- Alkoqol və ya metabolik sindrom səbəbiylə yağlı qaraciyər xəstəliyi.
- Mononükleoz, ümumi bir viral infeksiya.
- Qaraciyərdə dəmir yığılmasına səbəb olan hemokromatoz və mis yığılmasına səbəb olan Wilson xəstəliyi kimi genetik xəstəliklər səbəbiylə qaraciyər böyüyür.
- Qaraciyərdə yağ yığılmasına səbəb olan nadir xəstəlik: Gaucher xəstəliyi.
- Mədə, mədəaltı vəzi və yoğun bağırsaq kimi orqanların xərçəngləri qaraciyərə yayılaraq onu böyüdə bilər.
- Qaraciyər kistaları
- Qaraciyərin xoşxassəli şişləri (hemangioma və ya adenoma).
- Qaraciyər xərçəngləri.
- Sistemli xərçənglər, yəni digər orqanların xərçənginin qaraciyərə yayılması.
- Lösemi və limfoma kimi qan xərçəngləri qaraciyər və dalağı böyüdür.
- Öd yollarının xəstəlikləri və stenozu.
- Ürək çatışmazlığı.
- Budd-Chiari sindromu, yəni qaraciyərdən çıxan damarların tıxanması.
Qan testləri və görüntüləmə aparılmalıdır
Qaraciyərin böyüməsinə hansı problemin və ya xəstəliyin səbəb olduğunu müəyyən etmək üçün qan testləri və görüntüləmə testləri aparılmalıdır. İrəliləyən xəstəlik varsa, qaraciyər toxumasından götürülən nümunə laboratoriya müayinəsinə məruz qalır. Müalicə variantları testlər və biopsiya nəticələrinə görə müəyyən ediləcək. Qaraciyərdə kifayət qədər sağlam toxuma olduqda, özünü bərpa etmə və yeniləmə prosesi başlayacaq.
Qaraciyərin genişlənməsi kəskin bir vəziyyətin nəticəsidirsə, problem üçün müalicə planı sağalmanı təmin edəcəkdir. Genişlənmə xroniki qaraciyər xəstəliyinin nəticəsidirsə, potensial olaraq geri qaytarıla bilər və bəzi hallarda həyat tərzi dəyişiklikləri ilə müalicədə uğur qazana bilər. Məsələn, həddindən artıq spirt istifadəsi nəticəsində yaranan problem nəticəsində qaraciyərdə böyümə varsa, müalicə üçün atılacaq ilk addım spirtdən imtinadır.
Alkoqolla əlaqəli olmayan piylənmə ilə bağlı bir probleminiz varsa, ümumi çəkinizin 10% -ni itirmək faydalı olacaq. Qaraciyərin yağlanmasının və böyüməsinin qarşısını almaq üçün yüksək qan təzyiqi, yüksək xolesterin, yüksək trigliseridlər və yüksək qan şəkərinə nəzarət etmək də vacibdir.
