Hematemez, həzm sistemindəki qanaxmanı göstərən ciddi bir simptomdur. Xora, varikoz damarları və ya qastrit nəticəsində meydana gələn hematemez həyati təhlükəsi olan bir vəziyyətdir. Qanlı qusma zamanı qan rəngi tünd qəhvəyi və ya parlaq qırmızı olur. Qanaxma endoskopiya və dərman vasitəsi ilə dayandırıla bilər.
Hematemez (Qanlı Qusma) Nədir?
Hematemez qanlı qusma deməkdir. Daxili qanaxma nəticəsində mədə tərkibinin qanla qarışmış halda qusulmasıdır. Hematemez və ya qanlı qusma çox ciddi bir haldır. Qəhvəyi rəngli qan qanaxmanın dayandığını, tünd qırmızı qan isə aktiv qanaxmanı göstərir.
Hematemez (qanlı qusma) nəyin əlamətidir?
Qanlı qusma ən çox yuxarı mədə-bağırsaq traktından, yəni özofagusdan, mədədən və onikibarmaq bağırsaqdan qaynaqlanan qanaxmanı göstərir. Aşağı nazik bağırsaqdan və yoğun bağırsaqdan yaranan qanaxma daha çox nəcisdə qırmızı qanaxma ilə özünü göstərir. Hematemez olan insanlarda qanaxmanın mərhələsi qusmanın rənginə görə müəyyən edilə bilər.
Mədə xorası
Bundan əlavə, hematemez və yuxarı mədə-bağırsaq traktında (GIS) qanaxmanın ən çox yayılmış səbəbi mədə xorası xəstəliyidir. Peptik xora ən çox onikibarmaq bağırsağın birinci hissəsində, daha az hallarda isə mədə və yemək borusunda müşahidə edilir. Nadir hallarda, bu orqanların zədələnməsi də hematemezə səbəb ola bilər.
Mədə, bağırsaq və yemək borusu xərçəngləri
Hematemezin ən əhəmiyyətli səbəblərindən biri xərçəngdir. Mədə, bağırsaq və yemək borusu xərçəngləri, bəzi hallarda hətta mədəaltı vəzi xərçəngi qanaxmaya səbəb ola bilər.
Qaraciyər sirrozu
Sirrozu olan xəstələrdə qida borusu və mədədə varikoz damarlarında yaranan qanaxma da problemin əsas səbəblərindəndir.
Hamiləlik
Hamilə qadınlarda və tez-tez spirtli içki qəbul edən insanlarda şiddətli qusma nəticəsində qanaxma baş verə bilər. Araşdırmalar göstərir ki, qanaxmaların 80%-i öz-özünə dayanır, 20%-də isə qanaxma davam edir və ya təkrarlanır.
Hematemezə (qanlı qusma) nə səbəb olur?
Hematemezin, yəni qanlı qusmanın ən çox görülən səbəbləri xora, qastrit, qastroenterit kimi mədə-bağırsaq xəstəlikləri, sirroz və pankreatit kimi qaraciyər-mədəaltı vəzi xəstəlikləri, qanın laxtalanma pozğunluqları, xərçəng, iltihab əleyhinə dərmanlar və aspirinlər, qan azlığıdır. Həmçinin daxili qanaxmaya səbəb ola biləcək xəsarətlər də səbəblər arasındadır.
Qanlı qusmanın səbəbləri aşağıdakılardır:
Mədə xorası
Peptik xora mədə və ya onikibarmaq bağırsaqda meydana gələn açıq yaradır. Çox vaxt bakterial infeksiya və ya müntəzəm aspirin istifadəsi buna səbəb ola bilər.
Kəskin iltihab
Özofagus və ya mədənin selikli qişasının iltihabı damarlarda qanaxmaya səbəb olur.
Genişlənib yırtılan qan damarları
Qan damarlarında təzyiqin artması qanaxmaya səbəb ola bilər.
Xroniki pankreatit
Xroniki pankreatit pankreası əhatə edən qan damarlarını zədələyir, onların yırtılmasına və qanaxmasına səbəb olur.
Helikobacter pilori infeksiyası
Helikobacter pilori infeksiyası olan, ağrıkəsici istifadə edən və ya siqaret çəkən bir xəstədə qanaxma baş verə bilər. Həmçinin siqaret, spirt istifadəsi və ya H.Pylori infeksiyası olan xəstələrdə mədə-qida borusu xərçənginə görə qanaxma baş verə bilər.
Qaraciyər xəstəliyi və ya alkohol istifadəsi
Qaraciyər xəstəliyi olan və ya spirt istifadə edən bir xəstə qanaxma ilə qarşılaşa bilər. Eləcə də daha əvvəl aorta əməliyyatı keçirmiş xəstələrdə qanaxma baş verə bilər. Böyrək xəstəliyi və aorta stenozu kimi xəstəlikləri olan insanlarda mədə və bağırsaqlarda damarların qabarıqlığı, yəni angioektaziyalar səbəbindən qanaxma baş verə bilər.
Bundan əlavə, xəstələrin hansı dərmanlardan istifadə etdiyi müəyyən edilməlidir. Bəzi dərmanlar qanaxmaya səbəb ola bilər və vəziyyəti pisləşdirə bilər.
Aspirin daxil olmaqla, bütün NSAİİlər, parasetamoldan başqa bütün ağrıkəsicilər və qızdırmasalıcı dərmanlar mədə xorasının əmələ gəlməsinə səbəb ola bildiyi üçün qanaxma baş verə bilər. Dərmanla yemək borusunun iltihablı reaksiyası (özofagit) ilə əlaqəli risklər sorğulanmalıdır. Xüsusilə tərkibində doksisiklin və bifosfonatlar olan dərmanlar təsirli ola bilər. Antiplatelet agentləri və antikoaqulyantlar kimi qanaxmanı təşviq edən dərmanlara diqqət edilməlidir.
Selektiv serotoninin geri alınması inhibitorları (SSRI), kalsium kanal blokerləri və aldosteron antaqonistləri nadir hallarda qanaxmaya səbəb ola bilər. Tərkibində vismut və dəmir olan dərmanlar nəcisin qaralmasına və klinik görünüşünü dəyişə bilər.
Hematemezin mənbəyi nədir?
Qanlı qusmanın mümkün mənbələri aşağıdakı kimi sıralana bilər:
- Qarının yuxarı hissəsində ağrı varsa, mədə xorası ola bilər.
- Odinofaqiya, qastroezofageal xora və udma çətinliyi varsa, özofagus xorası-xərçəngi baş verə bilər.
- Qan qusmadan əvvəl şiddətli qarın ağrısı və ya öskürək varsa, Mallory-Weiss yırtığı ola bilər.
- Sarılıq və qarında şişlik (astsit) varsa, varikoz qanaxma və ya portal hipertansif qastropatiyadan şübhələnmək lazımdır.
- Erkən doyma və qeyri-iradi kilo itkisi kimi həyəcan əlamətləri varsa, bunun səbəbi bədxassəli şiş ola bilər.
Hematemez (qanlı qusma) diaqnozu necə qoyulur?
Öncə endoskopiya ilə müayinə olunmalı və qanaxmanın mənbəyi tapılmalıdır.
Qanaxmanın mənbəyini tapmaq üçün çox vaxt endoskopiya kifayətdir, lakin bəzən xəstələrdə tomoqrafiya və ultrasəs kimi testlər də aparılır. Bu xəstələrin qan dəyərləri yoxlanılmalı, qan təzyiqinə nəzarət edilməli və EKQ çəkilməlidir. Vəziyyəti pis olan xəstələr xəstəxanada müşahidə altında saxlanılmalıdır.
Hematemez (qanlı qusma) müalicə edilə bilərmi?
Hematemezin ən çox görülən səbəbi olan mədə xorası mədə turşusunu və mədə mikroblarının azaldan müalicə ilə böyük ölçüdə sağalır. Xərçəng varsa, xəstələr vəziyyətindən asılı olaraq əməliyyata göndərilir.
Hematemez haqqında tez-tez verilən suallar
Hematemez üçün hansı dərmanlar istifadə olunur?
Qanlı qusma ilə müraciət edən hər bir xəstəyə ilk növbədə mədə turşusunu azaldan yüksək dozada dərmanlar verilməlidir. Müşahidə altında saxlanması lazım olan bu xəstələr 3-5 gün ərzində bu dərmanların yüksək dozalarından istifadə etməyə davam etməlidirlər. Ürək bulanması və mədəsi tox olan xəstələrdə həm ürəkbulanmanı dayandıran, həm də mədənin boşalmasına kömək edən müxtəlif dərmanlar verilir. Varikoz qanaxması olan xəstələr daha spesifik dərmanlar tələb edir. Qanlı qusma olan xəstələrdə ümumiyyətlə aşağı təzyiq göstəriciləri olduğu üçün bu xəstələrə də serum müalicəsi verilməlidir.
Hematemezdən sonra gözlənilən problemlər hansılardır?
Qanlı qusmadan sonra ən əhəmiyyətli problem bu vəziyyətin təkrarlanmasıdır. Bunun üçün endoskopiya ilə riskli qanaxma halları müəyyən edilməli və buna uyğun tədbirlər görülməlidir. Bəzi hallarda qanaxma çox şiddətli olarsa, mədə və bağırsaqların deşilə və darala bilər.
Hematemez təhlükəlidirmi?
Qanlı qusma olaraq bilinən hematemez bir çox problem səbəbi ilə meydana gəlir. Həzm sisteminin hər hansı bir yerində başlayan qanaxmaya endoskopiya və dərman müalicəsi bəs etməzsə, çox qısa müddətdə həyati təhlükə yarana bilər.
