Kəskin dövrdə zəiflik, iştahsızlıq, qusma, qarın ağrısı kimi simptomlar; Xroniki hal aldıqda səssizcə irəliləyə bilən Hepatit C, müalicə edilmədikdə siroz və qaraciyər çatışmazlığına səbəb ola bilər.
Hepati C nədir?
Hepatit C eyni adlı virus xəstəliyidir. Uzun müddətdə xəstəlik qaraciyərin zədələnməsinə və qaraciyər sirrozunun inkişafına səbəb olur. Virus 1989-cu ildə aşkar edilib. Xəstəlik haqqında məlumatların çox olmadığı dövrlərdə bu xəstəliyə qeyri-A-qeyri-B hepatiti (qeyri-A və B ilə əlaqəli) deyilirdi, çünki o, xəstəliyin gedişatı hepatit A və hepatit B-yə bənzəyirdi. Viral hepatit, virus adlanan yoluxucu mikrobların səbəb olduğu qaraciyərin iltihabıdır. Kliniki və laborator aşkarlanma sırasına görə hepatit A, hepatit B, hepatit C, hepatit D və hepatit E adlandırılmışdır. Hər biri ayrı bir virusdur, müxtəlif ötürülmə yolları və fərqli nəticələrə malikdir. Hepatit B (bəzən hepatit D ilə birlikdə) və hepatit C xroniki xəstəliklər nəticəsində qaraciyər sirrozuna və qaraciyər xərçənginə səbəb olması baxımından daha ağır nəticələrə malik xəstəliklərdir. Dünyada hər il təxminən bir milyon insan hepatit B və hepatit C ilə əlaqəli qaraciyər sirrozu və xərçəngi səbəbindən ölür.
Hepatit C-nin əlamətləri hansılardır?
Hepatit C virusu orqanizmə daxil olduqdan bir neçə həftə sonra zəiflik, iştahsızlıq, qızdırma, ürəkbulanma, qusma, qarın ağrısı, oynaq ağrıları, sidiyin qaralması və sarılıq kimi şikayətlərlə kəskin hepatit C xəstəliyinə səbəb ola bilər. Zəiflik və iştahsızlıq istisna olmaqla, başqa heç bir simptom nadir hallarda baş vermir. Simptomları qaraciyərdən başqa orqanlarda da baş verə bilər. Xəstəlik irəlilədikdə və qaraciyər sirrozu inkişaf edərsə, qarında şişlik, ayaqlarda ödem, dəri və diş ətlərində qanaxma, qan qusma, nəcisin rəngində qatran rəngi görünür. Vəziyyət irəliləmiş bir mərhələdədirsə, danışma pozğunluğu, unutqanlıq və şüur itkisi kimi əlamətlər də görülür.
Hepatit C-yə nə səbəb olur? Hepatit C necə keçir?
Virus adətən qaraciyərdə və qanda olur. Əsas ötürülmə yolu qandan qana keçir. Məsələn, inyeksiya edən iki nəfər eyni iynədən istifadə etdikdə ötürülmə baş verə bilər. Narkotik istifadəsi hepatit C-nin ötürülməsinin ən geniş yayılmış formasıdır. Başqa bir ötürülmə yolu qan köçürmədir. Məsələn, hepatit C virusu olan bir şəxsə qan vermək kimi.
Virus tüpürcək, sidik və sperma kimi bədən mayelərində tapılmır. Buna görə cinsi əlaqə zamanı yoluxma nadirdir. Virusun bədən mayelərində olması üçün bu mayelər hansısa yolla qanla çirklənməlidir (məsələn: diş ətində qanaxma…). Virus menstrual qanda olur. Bu dövrdə cinsi əlaqə çirklənmə baxımından riskli ola bilər (açıq yarada qanla) Eyni iynədən istifadə edilən peyvəndlər, döymələr və s. Bu cür proseslər yoluxucu ola bilər. Eyni ülgücdən və diş fırçasından istifadə yoluxucu ola bilər, çünki onlar qanla təmasda ola bilər.
Hepatit C diaqnozu necə qoyulur?
Hepatit C skrininqi üçün qanda anti-HCV yoxlanılır. Nəticə müsbət olarsa, ikinci testlə təsdiq edilir. Əgər anti-HCV müsbət olarsa, həmin şəxsin hepatit C ilə qarşılaşdığını söyləmək olar. Bundan əlavə, diaqnostik HCV-RNT testi aparılır. HCV-RNT testi kəskin və ya xroniki hepatit C-nin müalicəsində vacibdir. Bundan əlavə, insanda qaraciyər funksiyalarını göstərən qan testləri də qiymətləndirilir. Bundan əlavə, ultrasəs kimi görüntüləmə üsulları ilə fibroscan tətbiq edilir.
Hepatic C necə müalicə olunur?
Hepatit C müalicə edilə bilən bir xəstəlikdir, lakin hazırda virusa məruz qalan insanların çox az hissəsi müalicə alır. Bunun səbəbi simptomların illərdir fərq edilməməsi, simptomların birbaşa bu xəstəliklə əlaqəli olmaması və ya sadəcə yorğunluq əlaməti olması və bu virusun daşındığı anlaşılmaması ola bilər. Müalicənin məqsədi davamlı virusoloji reaksiyaya nail olmaqdır. Davamlı virusoloji reaksiya xəstənin qanında virusun olmamasıdır. Qalıcı virusoloji reaksiya əldə etməyən xəstələrdə müalicə uğursuz olur və virus qanda daşınmağa davam edir.
Hepatit C erkən aşkarlandıqda sağalma şansı yüksək olan xəstəlikdir. Ümumiyyətlə, hepatit C xəstələri hamiləlik dövründə və ya qan verərkən aşkarlana bilərlər. Xəstəliyə qarşı testlər aparılır və nəticələrə uyğun müalicə planlanır. Əgər şəxsə erkən dövrdə kəskin hepatit C diaqnozu qoyularsa, bu xəstələrin yüzdə 100-ə yaxını dərmanlarla müalicə olunur. Hepatit C virusunun qanda olduğunu göstərən test HCV RNT testidir. Dərman müalicəsi ilə HCV RNT-nin təxminən 100%-i qanda qalıcı olaraq mənfi olur. Bu, hepatit C-nin orqanizmdən tamamilə xaric olması deməkdir. Son illərdə istehsal olunan çox təsirli yeni dərmanların vardır. Bu gün xəstəliyin demək olar ki, 100%-ni hepatit C dərmanları ilə müalicə etmək olar.
Hepatic C virusu haqqında tez-tez verilən suallar
Bu virusa yoluxmuş insanı nələr gözləyir?
Hepatit C nisbətən yeni xəstəlikdir və buna görə də xəstəliyin gedişi haqqında məlumat çox dəqiq deyil. Bununla belə, xəstəlik halları əksər hallarda illər ərzində davam edir və qalıcıdır. Xəstələrin 90%-i virusun təsirlərindən tam xilas ola bilmir. İllər keçdikcə virusun qaraciyərdə yaratdığı fəsadlaran asılı olaraq bəzi struktur dəyişiklikləri baş verir. Buna siroz deyilir. Ancaq bunun üçün nə qədər vaxt lazım olduğu məsələsi çox dəyişkəndir. Bəzi xəstələrdə 5 il kimi qısa müddətdə siroz yarana bilsə də, bəzilərində bu proses 40-50 il çəkə bilər. Siroz inkişaf etsə belə, xəstələrin bəziləri normala yaxın həyat sürə bilər, bəziləri isə siroz, çaşqınlıq, ağır mədə-bağırsaq qanaxması (varik qanaxma), ağır qaraciyər çatışmazlığı və ya qarın boşluğunda ağır maye tutulması kimi arzuolunmaz hadisələrlə qarşılaşa bilər. qaraciyər xərçənginin inkişafı. Məlumdur ki, xərçəng riski xüsusilə siroz inkişaf etdikdən sonra əhəmiyyətli dərəcədə artır. Odur ki, belə bir inkişafı erkən tutmaq üçün bu cür xəstələr yaxından izlənilməlidir.
Hər bir Hepatit C xəstəsi sirroz olurmu?
Hər xroniki hepatit C xəstəsində siroz olmur. Xroniki hepatit C-yə yoluxan hər 4-5 nəfərdən 1-də xəstəlik sirroza keçir. Hepatit C-nin dünyada yayılması çox fərqlidir. Məsələn, Misirdə hepatit C-yə yoluxma nisbəti 15 faiz olduğu halda, Avropa ölkələri kimi Türkiyədə 1 faizdir. Türkiyədə 750 min insanın hepatit C olduğu düşünülür. Bu insanların təxminən dörddə birinin siroz xəstəliyinə tutulduğunu nəzərə alsaq, təxminən 200 min adamda qaraciyər sirozu yarana bilər. Bu xəstələrin bəzilərinin qaraciyər xərçənginə tutulduğu nəzərə alınarsa, hepatit C əhəmiyyətli bir problem olaraq qarşıya çıxır.
Hamilə qadında hepatit C-dən müalicə edilə bilərmi?
Hepatit C müalicəsi hamiləlik dövründə tətbiq edilmir. Bu dövrdə istifadə edilən bəzi dərmanlar körpənin sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər. Hepatit C xəstəliyi olan qadın hamilə qalmaq istəyirsə, buna uyğun olaraq dərman planlaması aparılır. Hepatit C, Hepatit C olan anadan doğmamış körpəyə keçə bilər. Evlilik öncəsi testlərdə hepatit C aşkar edilərsə, dərhal müalicəyə başlanılır.
Hepatit C xərçəngə səbəb olurmu?
Xroniki və müalicə olunmayan hepatit C qaraciyər sirrozuna, sirozlu xəstələrdə isə qaraciyər xərçənginə səbəb ola bilər. Bədənin kimyəvi fabriki olan qaraciyər; Bədənin bütün sistemlərinə təsir edən mərkəz, qan anbarı, müdafiə sisteminin bir hissəsidir. Qaraciyər xərçəngi üçün ən riskli qrup hepatitli insanlardır. Qaraciyər xərçəngi ilkin mərhələdə əlamətlər göstərmədiyi üçün erkən diaqnozun qoyulma ehtimalı azdır. Bu xərçənglərin 80 faizi daha çox sirozlu insanlarda inkişaf edir, buna görə də xəstələr yaxından izlənilməlidir. Hepatit B və C olan insanların qaraciyər xərçənginə tutulma ehtimalı risk altında olmayanlara nisbətən 200 dəfə çoxdur. Hepatit B peyvəndi ilə qarşısını almaq olar. Hepatit C üçün hazırlanmış müalicələr də çox müsbət nəticələr verir.
Hepatit C ölümcüldür?
Müalicə olunmayan Hepatit C son mərhələdə qaraciyər xərçənginə səbəb ola bilər. Xərçəng və ciddi qaraciyər çatışmazlığı riski səbəbindən həyati təhlükəsi olan bir virusdur.
Hepatit C peyvəndi varmı?
Hepatit C-dən qoruyan peyvənd yoxdur. Hepatit A və Hepatit B peyvəndləri mövcuddur.
Hepatit C tüpürcəklə ötürülürmü?
Hepatit C virusu tüpürcək, sidik və sperma kimi bədən mayelərində tapılmır.
Səyahət və ya tətil zamanı hepatit C riski varmı?
Məlumdur ki, hepatit C daha çox Mərkəzi və Şərqi Asiya və Şimali Afrikada müşahidə olunur. Səyahətçilər getdikləri yerə diqqətli olmalıdırlar. Təhlükəli cinsi əlaqədən qaçınılmalı, döymə və pirsinq kimi prosedurlarda sterilizasiya təmin edilməlidir.
Hepatit C toxunuşla keçə bilərmi?
Hepatit C virusu qanda olur. Bu səbəbdən də daha çox qanla ötürülür. O, həmçinin qorunmayan cinsi əlaqə, yəni bədən mayeləri vasitəsilə də ötürülə bilər. Narkotik aludəçisi olan gənclərin eyni iynədən istifadə etməsi nəticəsində Hepatit C yoluxma halları müşahidə oluna bilər. Bundan əlavə, hepatit C testi tətbiq edilməmişdən əvvəl virusun varlığı müəyyən edilə bilmədiyi üçün qan köçürülən (qan verilmiş) insanlarda da görülə bilirdi. Adi ülgüc, bərbər qayçısı, döymə, iti cisimlə bədənin zədələnməsi və akupunktur iynələri ilə də, HCV ötürülə bilər.
