Qəbizlik bağırsaq hərəkətlərinin yavaşlaması nəticəsində ortaya çıxan ümumi bir problemdir. Nəticədə çıxan nəcis çox sərt və ya çox kiçik ola bilər. Tualetdən istifadə edərkən gərginlik hissi də var. Qəbizlik həftədə üç dəfədən az böyük bayıra çıxma (defekasiya) ehtiyacıdır. Qəbizlik bəzi dərmanların yan təsirləri nəticəsində yarana bilər və ya pəhrizdən asılı olaraq meydana gələ bilər. Bundan əlavə, həzm sisteminə təsir edən bəzi xəstəliklər də qəbizliyə səbəb ola bilər.
Qəbizlik nədir?
Qəbizlik hər insanda baş verə bilən bir vəziyyət olsa da, xüsusilə tualetə gedəndə nəcisdə və ya tualet kağızında qan olması, qızdırma, arıqlama və ya yorğunluqla müşayiət olunması onun ciddi problem ola biləcəyindən xəbər verir. Bundan əlavə, qidalanma rejimi və ya istifadə edilən dərmanlar dəyişdirilməyibsə və daha öncədən qəbizlik olmayıbsa yeni qəbizlik halında klinikaya müraciət edilməlidir.
Qəbizliyin qarşısını almaq üçün evdə tətbiq oluna biləcək bəzi üsullar var. Meyvə, tərəvəz, gavalı suyu və taxıl kimi liflə zəngin qidalarıdan istifadə etmək faydalıdır. Bol su və maye içmək də vacibdir. Tualetə ehtiyac duyulduqda heç gözləmədən tualetə getmək mütləqdir. Bunlardan başqa işlətmə təsiri olan dərmanlar da bağırsaq hərəkətlərini sürətləndirir və qəbizliyə son qoyur. Qəbizliyin müalicəsində istifadə olunan imalələr, şamlar və ya həblər, həmçinin işlətmə təsiri olan tozlar və ya şərbətlər var.
Qəbizliyin əlamətləri hansılardır?
Qəbizlik problemi olan insanlarda bu xəstəliyin səbəbini müəyyən etmək üçün həkimlər tərəfindən müxtəlif suallar verilir. Qəbizliyin müddəti, bağırsaq hərəkətlərində dəyişikliklər, narkotik maddələrdən istifadə və ya hər hansı bir əlavə xəstəlik olmasını öyrənmək çox vacibdir. Xəstələrin şüurunda qəbizliyin tərifi qəbizliyin tibbi tərifindən fərqli ola biləcəyi üçün nəcisin tezliyi və xüsusiyyətlərinin qiymətləndirilməsi diaqnozda və etiologiyanın müəyyən edilməsində kömək edir.
Qəbizlikdən əlavə, bəzi insanlar nəcisin sıxılması səbəbindən qəbizlikdən sonra maye defekasiya, yəni daşqın ishal ilə qarşılaşa bilər. Nəcisdə qan, 4,5 kq-dan artıq çəki itirmə, ailədə kolon xərçəngi və ya iltihablı bağırsaq xəstəliyi, anemiya və ya kəskin başlayan qəbizlik kimi hallarda qəbizliyin səbəbi ciddi bir vəziyyət ola bilər, ona görə də diqqətli olmaq lazımdır.
Qəbizliyin səbəbləri nələrdir?
Fiziki müayinədə anal müayinəsi əl ilə edilə bilər. Müayinə zamanı ağrı, pozulmuş sfinkter funksiyası, kütlə, stenoz və ya nəcisin varlığı və ya xarakteri (yumşaq, sərt və ya yapışmış) qəbizliyin səbəbini öyrənmək üçün vacibdir. Qəbizliyə səbəb ola biləcək bir çox vəziyyət var. Pəhriz (xüsusilə lif baxımından zəif pəhriz), dərman istifadəsi, metabolik və ya nevroloji pozğunluqlar və psixososial problemlər qəbizliyə səbəb ola bilər. Funksional qəbizlik isə qıcıqlanmış bağırsaq sindromu nəticəsində və ya naməlum səbəblərdən yarana bilər. Qəbizliyə səbəb ola biləcək digər hallardan bəziləri aşağıdakı kimi sıralana bilər:
- rektal prolaps
- anal kanalın stenozu
- Anal çat (anal çat)
- hemoroid (babasil)
- Travma
- oturaq həyat tərzi
- Böyük bayıra çıxmaq (defekasiya) lazım olduqda təxirə salma vərdişi
- Hirschsprung xəstəliyi
- Dağınıq skleroz və Parkinson xəstəliyi kimi mərkəzi nevroloji disfunksiyalar
- hipotiroidizm
- hiperparatiroidizm
- xroniki böyrək xəstəliyi
- skleroderma
- Depressiya
- Sinir sisteminə bağlı anoreksiya
Körpələrdə qəbizliyin əlamətləri hansılardır?
Şiddətli və təkrarlayan qəbizliyi olan körpələrdə, xüsusən də doğuşdan bəri şikayətləri olan körpələrdə qəbizliyin səbəbləri diqqətlə qaraşdırılmalıdır və altında yatan səbəblər müəyyən edilməlidir. Həm körpələrdə, həm də uşaqlarda müalicə zamanı qəbizliyi aradan qaldırmaq üçün qidalanma dəyişiklikləri tövsiyə olunur.
Uşaqlarda və böyüklərdə qəbizlik
Uşaqlarda qəbizlik şikayətləri və ya əlamətləri başlayanda, qısa müddətli (iki həftədən az) olsa belə, düzgün müalicə edilməlidir ki, qəbizlik pisləşməsin, təkrarlanmasın və xroniki hal almasın. Körpələrdə neonatal dövrdən sonra qəbizlik adətən bərk qidalara və ya inək südünə keçid kimi pəhriz dəyişikliklərindən qaynaqlanır. Qəbizlik tez-tez pəhriz dəyişikliklərinə cavab verir, lakin bəzi hallarda bu kifayət olmaya bilər. Yetkinlərdə müalicədə liflə zəngin qidaların qəbul edilməsi tövsiyə edilir, nəcis yumşaldıcı və ya işlətmə dərmanları isə qəbizliyin aradan qaldırılmasında mühüm rol oynayır.
Bio geridönüş terapiyası böyüklərdə tətbiq oluna bilən başqa bir üsuldur. Bu müalicə böyük bayıra getmə (defekasiya) zamanı çanaq dibinin əzələlərinin və anal sfinkter əzələlərinin qeyri-adekvat daralması nəticəsində yaranan qəbizliyin qarşısının alınması üçün effektiv müalicə üsuludur. Qəbizlikdə nəcisin sərtləşməsi varsa və tıxanma baş veribsə, bəzən bu tıxanmanın əllə çıxarılması lazım ola bilər. Ancaq bu, tıxanmış nəcisin miqdarından asılı olaraq əməliyyat otağı mühitində edilə bilər. Tibbi müalicəyə cavab verməyən insanlarda cərrahi müdaxilə tətbiq oluna bilər.
Niyə yaşlılarda qəbizlik tez-tez olur?
Yaşlılarda qəbizlik halları kifayət qədər yüksəkdir. Buna görə də, laksatif dərmanların istifadəsi yaşlı insanlar arasında yaygındır. Xüsusilə, yaşla ortaya çıxan xəstəliklər qəbizlik ehtimalını artırır. Yaşlılarda qəbizlik üçün nəyin faydalı olduğu sualının cavabı hələ də pəhrizdə gizlənir. Qəbizliyi aradan qaldırmaq və təkrarlanmasının qarşısını almaq üçün həyat tərzini və pəhrizi dəyişdirmək vacibdir. Gündəlik maye qəbulu kafi olmayan yaşlı insanlarda qəbizliyin müalicəsində maye qəbulunu artırmaq və idman etmək təsirli olur. Bağırsaq vərdişləri qazanmaq üçün günün eyni saatlarında tualetə getmək tövsiyə olunur.
Qəbizliyin qarşısını necə almaq olar?
Bağırsaq hərəkəti şərti refleks olduğundan, oyandıqdan və yeməkdən sonra yoğun bağırsaqların fəaliyyəti artır. Bu səbəblə xüsusilə oyandıqdan sonra ilk iki saatda və səhər yeməyindən sonra tualetə getmə vərdişinin qazanılması qəbizliyin sağalmasında mühüm rol oynayır. Yenə qidalarla qəbul edilən lif miqdarı qəbizliyin və onun təkrarlanmasının müalicəsi üçün lazımdır. Bu səbəbdən gündəlik lif qəbulunu 20-25 qrama çatdırmaq lazımdır.
Ancaq xüsusilə yaşlılarda lif qəbuluna görə şişkinlik kimi şikayətlər meydana çıxa bildiyi üçün sağlamlıq işçilərindən məlumat alınaraq qidalanma planı hazırlanmalıdır. Yaşlı insanlarda laksatif dərmanların istifadəsinə ürək və böyrək xəstəliklərinə, digər dərmanlarla qarşılıqlı təsirə və yan təsirlərə diqqət yetirməklə başlamaq olar. Bu səbəbdən laksatiflərdən istifadə etməzdən əvvəl həkimlərdən məlumat alınmalıdır.
Hamilə qadınlarda qəbizliyin səbəbi nədir?
Hamilə qadınlarda qəbizlik xüsusilə son trimestrdə ümumi bir problemdir. Hamiləlik dövründə dövriyyədə progestogen hormonunun artması, uşaqlığın böyüməsi və yoğun bağırsaqla yerdəyişməsi, hərəkətliliyin azalması və dəmiri gücləndirən dərmanların istifadəsi qəbizlik riskini artırır. Hamilə qadınlarda qəbizlik adətən bağırsaq hərəkətlərinin azalması deyil, sərt nəcis şəklində özünü göstərir.
Hamiləlik dövründə körpəyə və anaya zərər verməmək üçün dərmanların istifadəsinə diqqət yetirilməlidir. Həkimlər adətən hamiləlik zamanı qəbizliyə nəyin yaxşı olduğunu soruşan xəstələrə qidalanma ilə bağlı məsləhətlər verirlər. Hamilə qadınlarda qəbizlik, hemoroid (hemoroid) xəstəliyinə səbəb ola biləcəyi üçün diqqətli olmaq lazımdır. Buna görə də liflə zəngin qidalarla qidalanma ana sağlamlığı üçün çox vacibdir.
Qəbizlik üçün nə yaxşıdır və qəbizlik necə keçir?
Qəbizliyi düzəltmək üçün qəbizliyə səbəb ola biləcək dərmanları, kalsium kanal bloklayıcı, beta bloker, opiat, sidikqovucu, antidepresan, antiepileptik, kalsium əlavəsi, antikolinerjik, spazmolitik dərmanlar yenidən nəzərdən keçirmək lazımdır. Mümkünsə, bu dərmanlar qəbizliyə səbəb olmayacaq alternativlərlə dəyişdirilə və ya dayandırıla bilər. Liflə zəngin qidalar yemək və bol maye içmək qəbizliyin düzəldilməsində böyük rol oynayır. Gündəlik maye qəbulu gündə 2 litrə qədər artırılmalıdır. Gavalı, alma, portağal, noxud, yaşıl lobya, lobya, bişmiş yulaf ezmesi, badam, fıstıq və tam buğda çörəyi liflə zəngin qidalardır.
Tez-tez maye qəbul qəbizliyə yaxşı təsir edirmi?
Su həzm sistemi üçün çox vacibdir. Bağırsaqlarda yeyilən qidaların hərəkətinə kömək edir, eyni zamanda bağırsaqları daha elastik edir. Gündəlik maye qəbulu qeyri-kafi olan insanlarda maye qəbulunun artırılması nəcisin yumşaq olmasına və bağırsaqlardan asanlıqla keçməsinə kömək edir. Adətən sağlamlıq problemi olmayan bir insanın gündə 8 stəkan su içməsi kifayətdir. Ancaq bəzi sağlamlıq problemlərində maye qəbulu məhdudlaşdırılsa da, bəzi insanlar üçün 8 stəkan su kifayət etməyə bilər. Bu səbəbdən sağlamlıq problemi olan insanlar smaye qəbulu ilə bağlı həkimlərinə müraciət etməlidirlər.
Qəbizlikdə Faydalı Qidalar Hansılardır?
Gavalı, alma, armud, kivi, əncir, sitrus meyvələri (portağal, qreypfrut, naringi), ispanaq, Brüssel kələmi, brokoli, artishok, noxud, lobya, mərcimək, çia toxumu, kətan toxumu, tam taxıllı çovdar çörəyi, kefir kimi qidalar olduqca faydalıdır. Lif baxımından yüksək olan bu qidalar qəbizliyi müalicə etməklə yanaşı, qəbizliyin yenidən baş verməsinin qarşısını alır.
Qəbizlik zamanı hansı qidalardan uzaq durmaq lazımdır?
Həddindən artıq spirtli içki qəbulu, tərkibində qlüten olan qidalar, emal olunmuş taxıllar, süd və süd məhsulları, qırmızı ət, qızardılmış və ya hazır qidalar, fast food məhsulları qəbizliyə səbəb ola bilər. Ona görə də qəbizlik problemi olan insanlar bu qidalardan uzaq durmalıdırlar.
Qəbizlikdə hansı məşqləri etmək olar?
Qaçış, üzgüçülük, velosiped sürmək, rəqs etmək kimi nəfəs və ürək döyüntüsünü artıran məşqlər də bağırsaqlarda hərəkətin yaranmasına kömək edir. Yoqa və dərin nəfəs məşqləri də qəbizliyin bərpasında təsirli fiziki fəaliyyətdir. Dərin nəfəs məşqləri stulda oturaraq həyata keçirilir. Tamamilə ağızdan nəfəs alın və dodaqlar bağlı olaraq dörd saniyə ərzində burundan nəfəs verin. Sonra alınmış nəfəs yeddi saniyə saxlanılır və ağız nəfəsi yenidən səkkiz saniyə ərzində tam olaraq çıxarılır. Bu dövrü cəmi dörd dəfə etmək lazımdır.
Qəbizlik hər yaşda baş verə bilən və həyat keyfiyyətini mənfi təsir edən bir vəziyyətdir. Bəzi hallarda yalnız yemək vərdişlərini dəyişdirmək və fiziki fəaliyyətləri artırmaq kifayətdir, müalicə üsulu isə qəbizliyin səbəbinə görə dəyişə bilər. Bu səbəbdən lazımi nəzarətlər üçün həkim mütəxəssisə müraciət etmək çox əhəmiyyətlidir.
