Qaraciyər sirrozu qaraciyərin sağlam hüceyrələrinin çapıq toxuması ilə əvəz olunduğu bir növ qaraciyər zədələnməsidir.
Qaraciyər maddələr mübadiləsi, qanın laxtalanma faktorları da daxil olmaqla zülalların istehsalı və dərman və toksinlərin süzülməsi kimi həyati funksiyalarını yerinə yetirə bilmir.
Bir çox insan düşünür ki, qaraciyər sirrozu yalnız həddindən artıq spirtli içki qəbulundan yaranır. Lakin qaraciyərin zədələnməsinə və sirroza səbəb ola biləcək bir sıra başqa yollar da var.
Səbəbindən asılı olaraq, qaraciyər sirrozu aylar və ya illər ərzində inkişaf edə bilər. Bunun müalicəsi yoxdur. Müalicə qaraciyər zədələnməsini dayandırmağa, simptomları idarə etməyə və şəkərli diabet, osteoporoz (sümüklərin kövrəkliyi), qaraciyər xərçəngi və qaraciyər çatışmazlığı kimi fəsadların riskini azaltmağa yönəlmişdir.
Qaraciyər sirrozu əlamətləri
Simptomlar sirrozun ağırlıq dərəcəsindən asılıdır, lakin bunlara daxil ola bilər:
- iştahanın itməsi
- ürəkbulanma
- çəki itkisi
- ümumi yorğunluq
- dəridə hörümçək toruna bənzər qırmızı damarlar (hörümçək angiomları)
- dərinin asan əzilməsi
- dəri və gözlərin saralması (sarılıq)
- ovucların qızarması (palmar eritema)
- dərinin qaşınması
- saç tökülməsi
- tünd rəngli sidik
- qarın və ayaqlarda maye yığılması
- tünd rəngli nəcis və ya qanlı qusma şəklində təzahür edən daxili qanaxma
- kişilərdə xaya atrofiyası (kiçilmə) və impotensiya və ya qadınlarda amenoreya (aybaşının olmaması) kimi bir sıra problemlərə səbəb ola biləcək hormon pozğunluqları
- yuxu rejiminin pozulması
- yaddaş itkisi, çaşqınlıq və ya diqqəti cəmləmə çətinliyi kimi koqnitiv problemlər.
Qaraciyər sirrozunun yaranma səbəbləri
Qaraciyər sirrozunun ən məşhur iki səbəbi uzunmüddətli həddindən artıq spirtli içki qəbulu və hepatit C virus infeksiyasıdır. Lakin qaraciyər zədələnməsinə və sirroza səbəb ola biləcək bir sıra digər vəziyyətlər də var.
Yağlı qaraciyəri olan xəstələrin kiçik bir qismində həmçinin sirroz inkişaf edə bilər. Hepatit B virus infeksiyası dünya miqyasında sirrozun əhəmiyyətli səbəblərindən biridir.
Alkoqol mənşəli qaraciyər sirrozu
Həddindən artıq spirtli içki qəbulu qaraciyər sirrozunun ən geniş yayılmış səbəbidir. Spirtli içkilərdən yaranan sirroz illər ərzində inkişaf edə bilər. Yadda saxlamaq vacibdir ki, qaraciyərə ziyan vuran alkoqolun miqdarı şəxsdən şəxsə dəyişə bilər.
Əgər sağlam qadın sağlam kişi ilə eyni miqdarda spirtli içki qəbul edərsə, onun qaraciyər sirrozuna tutulma riski daha yüksəkdir. Uşaqlar alkoqolun zərərlərinə xüsusilə həssasdırlar.
Bəzi insanlarda alkoqolla əlaqəli qaraciyər zədələnməsinə genetik meyillilik də var. Xəstəliyi olan insanlar, xüsusilə qaraciyər xəstəliyi olanlar, alkoqoldan daha çox zərər görmə riskinə malikdirlər.
Əgər sizdə artıq B və ya C hepatiti və ya qaraciyər sirrozu (hər hansı səbəbdən) varsa, spirtli içki qəbul etdiyiniz təqdirdə vəziyyətinizin daha da pisləşməsi riski mövcuddur.
Qaraciyər sirrozu və Hepatitlər
Hepatit qaraciyərin iltihabını bildirən ümumi termindir. Viral hepatit B və ya C hepatit virusu kimi viruslardan yaranan hepatitdir. Xroniki C hepatiti qaraciyər sirrozunun geniş yayılmış səbəblərindən biridir.
B hepatiti də sirroza səbəb ola bilər. Bu xəstəliklərdən hər hansı biri olduqda, spirtli içki qəbul etməyiniz sirroz inkişaf etdirmə riskinizi artırır.
Qaraciyər sirrozu və yağlı qaraciyər
Qeyri-alkoqol mənşəli yağlı qaraciyər xəstəliyi qaraciyərdə piyin toplanması vəziyyətidir. Artıq çəkili və ya piylənməsi olan uşaqlarda bu xəstəlik daha çox rast gəlinir. Yağlı qaraciyər aşağıdakı vəziyyətlərlə əlaqələndirilir:
- piylənmə – piylənməsi olan insanların 20 faizində yağlı qaraciyər xəstəliyi var
- qanda xolesterol və triqliseridlərin yüksək səviyyəsi
- 2-ci tip şəkərli diabet.
Bu vəziyyət qeyri-alkoqol mənşəli steatohepatit (QAMSH) adlanır və sonradan qaraciyər sirrozuna gətirib çıxara bilər. QAMSH adətən piylənməsi, şəkərli diabeti və ya qanda yüksək xolesterol və triqliseridləri olan insanlarda rast gəlinir, buna görə də bu vəziyyətlərin nəzarətdə saxlanılması tövsiyə olunur.
QAMSH-ı olan insanlarda C hepatiti olduqda qaraciyər zədələnməsi riski daha yüksəkdir. Alkoqolun təsiri mübahisəli məsələdir, lakin əhəmiyyətli qaraciyər çapıqlaşması mövcud olduqda, çox güman ki, tövsiyə edilmir.
Qaraciyər sirrozunun fəsadları
Müalicə olunmadıqda qaraciyər sirrozu aşağıdakı həyat üçün təhlükəli fəsadlara səbəb ola bilər:
- qida borusu və ya mədədə genişlənmiş qan damarlarından (‘varislər’) qanaxma
- qarın boşluğunda mayenin toplanması (assit)
- qarın boşluğundakı mayenin infeksiyası (spontan bakterial peritonit)
- qaraciyər çatışmazlığı – qaraciyər hüceyrələrinin itirilməsi və çapıq toxuması səbəbindən qaraciyərdən qan axınının pozulması qaraciyər funksiyasını zəiflədə bilər
- qaraciyərin təmizləyə bilmədiyi toksinlər səbəbindən beyin funksiyasının pozulması (hepatik ensefalopatiya)
- birincili qaraciyər xərçəngi – sirroz səbəbindən yaranan ən çox rast gəlinən xərçəng növü hepatosellülar karsinomadır
- osteoporoz (sümüklərin kövrəkliyi)
Qaraciyər sirrozunun müalicəsi
Qaraciyər sirrozu sağalmayan xəstəlikdir, lakin bəzi hallarda müalicə xəstəliyin daha da pisləşməsi ehtimalını azaltmağa kömək edə bilər. Müalicə seçimlərinə daxildir:
- qaraciyər zədələnməsinin əsas səbəbinin müalicəsi – məsələn, əsas hepatit (B və ya C) virus infeksiyasının müalicəsi
- qidalanma və həyat tərzində dəyişikliklər – qidalı, az yağlı, yüksək proteinli pəhriz və idman qida çatışmazlığının qarşısını almağa kömək edir
- spirtli içkilərdən imtina – alkoqol qaraciyərə zərər verir və qalan sağlam toxumanı zədələyir
- müəyyən dərmanların qəbulu – məsələn, qan təzyiqini azaltmaq və qanaxma riskini azaltmaq üçün beta-blokatorlar və ya artıq mayeni çıxarmaq üçün diuretiklər
- simptomları pisləşdirə bilən bəzi dərmanlardan çəkinmək – məsələn, qeyri-steroid iltihab əleyhinə dərmanlar (QSİƏD), opiatlar və ya sedativ dərmanlar
- müntəzəm tibbi müayinələr – qaraciyər xərçəngini yoxlamaq üçün müayinələr daxil olmaqla
- qida borusu və ya mədədə varikoz venaların olub-olmadığını yoxlamaq üçün müntəzəm endoskopik prosedurlar
- qaraciyər transplantasiyası – ağır hallarda nəzərdən keçirilə bilən seçim.
Bu səhifədə verilmiş məlumatlar və ya, tövsiyyələr yalnız maarifləndirici xarakter daşıyır və diaqnozun qoyuluşu, müalicə və ya digər klinik məqsədlərlə istifadə oluna bilməz. Xəstəliyinizlə əlaqədar daha dəqiq məlumat almaq üçün həkim mütəxəssislərə müraciət etməyiniz tövsiyyə olunur.
